Herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog
Ministeries
Op verschillende plekken worden diplomaten, consuls, en medewerkers van het ministerie van Buitenlandse Zaken herdacht die omgekomen zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog, of die tijdens de oorlog een belangrijke rol hebben gespeeld.
Gedenkplaten
Aan de wand van het hoofdgebouw van Buitenlandse Zaken, op de Rijnstraat in Den Haag, hangen drie gedenkplaten. Hierop staan de namen van medewerkers van het ministerie die tijdens de oorlog zijn omgekomen. Ieder jaar wordt op 4 mei hier een krans gelegd om hen te herdenken. Een van de namen op deze plaat is die van Joop Kolkman. Hij leidde van 1940 tot 1942 het Nederlandse consulaat in het Franse grensstadje Perpignan, en hielp een groot aantal mensen, waaronder veel sJoden, naar Spanje te ontsnappen.
Monumenten voor Jan Zwartendijk
Jan Zwartendijk was in de zomer van 1940 waarnemend consul in Kaunas, Litouwen. In die functie schreef hij binnen enkele weken tijd duizenden reisdocumenten uit voor Joodse vluchtelingen, die hiermee uit Europa konden vluchtten. Op deze manier wist hij duizenden levens te redden.
Na de oorlog bleven de daden van Jan Zwartendijk lange tijd onbekend. Pas in de jaren ’70 begonnen onderzoekers de verhalen van mensen die een ‘Zwartendijk-visum’ hadden gekregen naast elkaar te leggen. Hiermee kwam ook, langzaam maar zeker, erkenning voor Zwartendijk. In 1997 werd in zijn geboortestad Rotterdam een monument voor hem opgericht. In hetzelfde jaar ontving hij postuum de titel ‘Rechtvaardige onder de Volkeren’ van het Holocaustinstituut Yad Vashem. In 2018 werd, in het bijzijn van de koning, een monument voor hem onthuld in Kaunas.
A Portal to Safety
Mede op verzoek van de Tweede Kamer besloot de minister van Buitenlandse Zaken dat er ook op het ministerie een monument moest komen. Voor Jan Zwartendijk en voor alle medewerkers van het ministerie die zich op een bijzondere manier hebben ingespannen om mensen in nood te helpen. Op 23 mei 2024 werd het gedenkteken “A Portal to Safety” onthuld. Dit monument is gemaakt door kunstenaar Giny Vos, die ook het monument voor Jan Zwartendijk in Kaunas heeft ontworpen.
“A Portal to Safety” is gebaseerd op het tijdelijke consulaat van Jan Zwartendijk in Kaunas. Het gebouw is weergegeven in stroken van speciaal gemaakt glas, dat van kleur verandert afhankelijk van waar de toeschouwer staat. De deuren van het gebouw staan open. Hiermee staat het kunstwerk symbool voor de manier waarop het kantoor van Zwartendijk voor duizenden mensen “een poort naar veiligheid” was.
Het gedenkteken eert hiermee de nagedachtenis van Jan Zwartendijk, en herinnert tegelijkertijd aan andere momenten waarop diplomatieke gebouwen toevluchtoorden kunnen worden voor mensen in nood.