‘In Belarus worden journalisten gezien als extremisten’
Ministeries
Journalist Aksana Brovach (31) uit Belarus kwam naar Den Haag via het Shelter City programma. ‘In mijn land is het niet veilig om te werken; onafhankelijke pers bestaat niet meer. Voordat ik naar Nederland vertrok, leefde ik voortdurend in angst.’
Hoe is de situatie op dit moment in Belarus?
'Belarus is de laatste dictatuur in Europa. De hele bevolking heeft te maken met repressie. Demonstreren is verboden. Mijn jongere zus nam in september 2020 deel aan een vreedzame demonstratie. Sindsdien wordt ze gezien als ‘extremist’ en is haar vrijheid beperkt. Ze heeft wel een baan, maar moet zich houden aan een avondklok en mag geen alcohol drinken. Bij een misstap hangt gevangenisstraf haar boven het hoofd. Zelfs het delen van een link op social media of het volgen van onafhankelijke media wordt al gezien als extremistische daad.'
Belarus staat op nummer 153 van de World Press Freedom Index. Wat betekent dat in de praktijk voor onafhankelijke journalisten?
'Onafhankelijke journalisten wordt het leven moeilijk gemaakt. Heb je kritiek? Dan kun je te maken krijgen met politiek gemotiveerde rechtszaken, hoge boetes of arrestaties. Ik ben raadslid van de Belarusian Association of Journalists. Vorige week bestempelde de regering deze organisatie als ‘extremistische’ organisatie. Het is allesbehalve veilig om in Belarus als journalist je werk te doen. Op dit moment zitten er 36 journalisten in de gevangenis.'
In april 2020 kwam je naar Nederland voor het Shelter City programma.
'Justice & Peace Netherlands nodigde me uit, zodat ik even kon ontsnappen aan de ogen van de autoriteiten in Belarus. Ik ben ontzettend dankbaar voor die kans. Naast een veiligheidstraining en een cursus onderzoeksjournalistiek kreeg ik de mogelijkheid om te netwerken met verschillende organisaties, zoals Amnesty International. Aanvankelijk was het idee dat ik drie maanden zou blijven, maar door de verslechterende situatie in Belarus werden dat er zes.'
Wat heeft Shelter City je gebracht?
'Het heeft me echt geholpen. Ook de psychologische ondersteuning was welkom. Voordat ik naar Nederland vertrok, leefde ik voortdurend in angst. Als ik naar de supermarkt liep, dan hield ik alle vrachtwagens in de gaten, omdat ik wist dat journalisten met dat vervoersmiddel werden opgepakt. Ook was ik bang dat mijn appartement werd onderzocht. Wat een opluchting om in een veilig land te mogen verblijven. Een ‘normaal’ leven bestaat!'
Om veiligheidsredenen keerde je na het programma niet terug naar je land.
'Eerst ging ik naar Duitsland, waar ik met andere freelance journalisten vanuit een mediahub werkte. Op dit moment werk ik vanuit Polen. Het is niet hetzelfde als verslagleggen vanuit je eigen land. Eigenlijk wil je met eigen ogen zien wat er gebeurt. Toch probeer ik betrouwbare informatie te verspreiden voor mijn landgenoten, of ze nu in Belarus wonen of in het buitenland.'
Lukt het om betrouwbare informatie te krijgen?
'Het lastige is dat veel mensen bang zijn om te praten, zelfs als ze anoniem mogen blijven. Mensen worden vervolgd omdat ze met journalisten praten. De vrouw van een journalist die in de gevangenis zit, gaf een interview op Belsat, een Poolse sateliettelevisiezender gericht op Belarus. Ze vertelde over de situatie waarin haar man verkeert en riep op tot vrijlating. Inmiddels zit ze zelf in de gevangenis.'
Wat maakt werken vanuit ballingschap nog meer lastig?
'De grootste uitdaging is het verkrijgen van een verblijfsvergunning. In Duitsland kreeg ik geen verblijfsstatus. Belarus blijft een blinde vlek, de Duitse regering ziet niet in waarom ze journalisten zouden moeten helpen. Velen van ons hebben een verlopen paspoort, maar dat kunnen we nergens verlengen. Ook de onafhankelijke media die vanuit het buitenland opereren, kampen met die problemen. Hoe genereer je inkomen, betaal je je medewerkers en ga je om met belastingen als je geen legale status hebt?'
Wat gebeurt er als er geen onafhankelijke media meer zijn?
'Mijn vader heeft twee dochters die door de regering worden gezien als extremisten. Tegelijkertijd kijkt hij naar de staatstelevisie, waar propaganda wordt verspreid. Hij – en vele anderen - weten dat niet alles waar is wat er op televisie wordt gezegd. In 2020 werden veel demonstranten opgepakt. Op televisie hoorde je dat het ging om criminelen, drugsdealers en alcoholverslaafden – maar iedereen kende wel een familielid of vriend en wist dat dat beeld niet klopte. Zo ook mijn vader, zijn dochter was immers ook opgepakt. Maar wat klopt er wél van de informatie? Soms vraagt hij me aan de telefoon of de situatie echt zo nijpend is in Duitsland. Zijn de supermarkt schappen echt leeg?'
Waar haal je de kracht vandaan om je te blijven inzetten voor betrouwbare berichtgeving?
'Belarus is mijn thuis, voel ik diep in mijn hart. Ik heb de hoop verloren, ik heb geen idee hoe we de situatie in Belarus kunnen verbeteren. Tegelijkertijd voel ik dat ik íets moet doen. Al is het maar praten met buitenlandse media om de situatie in mijn land op de agenda te blijven zetten.'
Shelter City programma
Bedreigde journalisten en mensenrechtenverdedigers kunnen via het Shelter City programma drie maanden in een Nederlandse stad verblijven. Zo krijgen ze de kans om veilig op adem te komen en hun netwerk en kennis uit te breiden. Dertien steden in Nederland en acht in het buitenland doen mee aan het programma, dat door het ministerie van Buitenlandse Zaken wordt ondersteund. Ook de Peruaanse fotojournalist Atoq kwam drie maanden naar Nederland.