Mensenrechten wereldwijd onder druk: kwestie van een lange adem
Ministeries
In Nederland bepalen we zelf wat we geloven, van wie we houden en wat we zeggen. Maar in veel landen kost het je vrijheid of zelfs je leven om hetzelfde te doen. Mensenrechtenambassadeur Wim Geerts zet zich wereldwijd in om deze rechten te beschermen. Een snelle oplossing is er volgens hem niet. ‘In gesprek blijven, luisteren en de moeilijke vragen stellen. Ook als je niet meteen verandering ziet.’
Ambassadeurs kennen we als de hoogste vertegenwoordigers van Nederland in het buitenland. Ze werken aan de relatie tussen landen en staan klaar voor Nederlanders die in het buitenland wonen of reizen. Na jarenlange ervaring als diplomaat in onder meer China, de Verenigde Staten en Canada, werkt Wim Geerts nu vanuit Den Haag.
Maar de rol van mensenrechtenambassadeur is net iets anders. In plaats van zich te richten op één specifiek land, zet Geerts zich in voor een belangrijk onderwerp: mensenrechten. De functie bestaat dit jaar 25 jaar en is opgezet om Nederland te helpen mensenrechten wereldwijd te beschermen.
'Mensenrechten zijn een breed thema, je kunt niet overal aandacht aan besteden. Om echt impact te hebben moet je keuzes maken.'
Wat doet een mensenrechtenambassadeur?
‘Ik werk langs drie sporen. Ik reis naar andere landen om met regeringen en organisaties over mensenrechten te praten. Omgekeerd ontvang ik ook buitenlandse gasten in Nederland om datzelfde gesprek hier te voeren. Daarnaast zet ik me binnen internationale organisaties, zoals de VN en de EU in om mensenrechten hoog op de agenda te houden.
Maar mijn werk stopt niet bij de grens. In Nederland onderhoud ik contact met een groot netwerk van NGO’s, van bekende namen zoals Amnesty en Human Rights Watch tot kleinere organisaties die zich richten op specifieke landen of thema’s.’
Richt u zich op alle mensenrechten?
‘Mensenrechten zijn een breed thema, en je kunt niet overal evenveel aandacht aan besteden. Dat betekent niet dat andere kwesties niet belangrijk zijn, maar om echt impact te hebben moet je keuzes maken.
Als Nederland werken we daarom met vijf prioriteiten: de rechten van vrouwen en meisjes, vrijheid van meningsuiting (zowel online als offline), vrijheid van religie en levensovertuiging, de bescherming van mensenrechtenverdedigers, en de rechten van LHBTIQ+ personen. Daarnaast hebben we een ‘plus één’, namelijk de strijd tegen straffeloosheid – een thema dat goed past bij Nederland, gezien onze rol als gastland van internationale hoven en tribunalen.’
Hoe gaat u het gesprek aan met landen waar mensenrechten onder druk staan?
‘Geen enkel land ter wereld heeft een vlekkeloos mensenrechtenbeleid – ook Nederland niet. Daarom is het belangrijk om in gesprek te blijven, te luisteren en de moeilijke vragen te stellen. Dat betekent niet dat ik ergens binnenstap met opgeheven vinger om te vertellen hoe het volgens ons zou moeten. Die aanpak werkt niet. Ik geloof in een open gesprek, ook als dat ingewikkeld is.
Voor deze functie was ik ambassadeur in China. Daar heb ik ervaren hoe belangrijk het is om het gesprek te blijven voeren, ook al zie je niet direct verandering. Er is geen snelle oplossing. Mensenrechten verbeteren kost tijd en doorzettingsvermogen. Het is een kwestie van een lange adem.’
'We moeten niet in de verdediging schieten als het gaat om onze eigen mensenrechten. We hebben ook binnen Nederland nog werk te doen.'
Kunt u een voorbeeld geven van een bezoek?
‘Een paar weken geleden was ik in Kenia, een belangrijke partner van Nederland met meer dan zestig jaar diplomatieke- en handelsrelaties. Het land worstelt ook met mensenrechtenproblemen. Jongeren hebben te maken met werkloosheid en ongelijkheid, wat vorige zomer leidde tot protesten. De politie schoot met scherp en zestig mensen kwamen om. Dit laat diepe sporen na.
Tijdens mijn bezoek deelden jongeren hun zorgen over het politiegeweld, corruptie, werkloosheid en de noodzaak van beter bestuur. Ik ging ook in gesprek met andere groepen, zoals mensenrechtenverdedigers en journalisten, om een goed beeld te krijgen. Daarna ontmoette ik de autoriteiten, waaronder de Keniaanse minister van Buitenlandse Zaken.
Deze volgorde is bewust: eerst luisteren naar verschillende groepen in de samenleving, zodat ik hun ervaringen kan meenemen in gesprekken met de regering. Uiteraard doe ik dat zorgvuldig. Het laatste wat je wilt, is dat iemand in de problemen komt omdat ze met mij hebben gesproken. Daarom geldt altijd het principe ‘Do no harm’—je noemt bijvoorbeeld geen namen als dat risico’s met zich meebrengt.’
Hoe wordt er naar Nederland gekeken als het gaat om mensenrechten?
‘Ook wij krijgen kritiek. We horen bijvoorbeeld dat we een dubbele standaard hanteren. Het is belangrijk om eerlijk te zijn en toe te geven dat we, net als andere landen, niet altijd 100% consistent zijn. Tegelijkertijd moeten we goed uitleggen dat je verschillende situaties niet altijd één op één met elkaar kunt vergelijken. Elke situatie vraagt om een eigen aanpak.
Daarnaast moeten we niet in de verdediging schieten als het gaat om onze eigen mensenrechten. We hebben ook binnen Nederland nog werk te doen. Neem bijvoorbeeld het VN-verdrag over de rechten van mensen met een beperking. Hoewel Nederland het verdrag heeft goedgekeurd, blijft er nog veel te verbeteren. Alleen als we eerlijk zijn over onze eigen tekortkomingen, kunnen we geloofwaardig andere landen aanspreken op hun mensenrechten.’
Merkt u dat bepaalde mensenrechten steeds meer worden geschonden?
‘Wat je ziet is dat mensenrechten wereldwijd onder druk staan. Na jaren van vooruitgang, zien we nu een tegenbeweging, vooral door de opkomst van autocratische landen. Neem bijvoorbeeld de LHBTIQ+ rechten: wereldwijd worden er steeds meer wetten aangenomen die deze rechten inperken, zoals in Rusland, Georgië, Irak en Oeganda.
Maar het probleem blijft niet beperkt tot deze landen zelf. Wanneer mensenrechten in een land worden geschonden, ontstaat vaak sociale onrust of zelfs oorlog. En wat zien we dan? Mensen ontvluchten hun land op zoek naar een veilige plek. Als we de mensenrechten in landen helpen verbeteren, helpt dat om de veiligheid en stabiliteit te versterken en de druk van migratie te verminderen.’
Blijft u hoop houden?
‘Er zijn zeker tegenslagen en momenten van frustratie, maar het draait ook om perspectief. Nederland was in 2001 het eerste land ter wereld dat het homohuwelijk invoerde. Inmiddels zijn er bijna veertig landen waar het is toegestaan. Mensenrechten verbeteren niet van de ene op de andere dag. Het vraagt om geduld, doorzettingsvermogen en tijd. En als we dat voor ogen houden, is er gelukkig genoeg reden om positief te blijven.’