Twintig jaar mensenrechtenambassadeur
Ministeries
‘Toen ik ja had gezegd tegen de minister, moest ik meteen met collega’s om de tafel om het takenpakket te bepalen. Er stond nog niets op papier.’ Renée Jones-Bos begon exact twintig jaar geleden als de eerste Nederlandse mensenrechtenambassadeur. Wat is er volgens haar en de huidige ambassadeur Bahia Tahzib-Lie in al die jaren veranderd aan deze belangrijke functie?
'We leefden nog in een tijd van hoop en verandering toen ik begon’, blikt Renée terug. ‘De koude oorlog was achter de rug, we waren actief bezig in EU- en VN-verband met onderwerpen als VN-vredesmissies en EU-uitbreiding. Toenmalig minister Jozias van Aartsen vond mensenrechten een belangrijk onderdeel van het buitenlands beleid. Daar moest ik als mensenrechtenambassadeur meer samenhang in brengen binnen het ministerie en meer zichtbaarheid daarbuiten. Ik zette mij in voor contact met de samenleving in binnen- en buitenland om het onderwerp mensenrechten op tafel te leggen en houden.’
Verandering
Renée werkte twintig jaar geleden al samen met Bahia, die was gepromoveerd op mensenrechten en een expert op het gebied. Hoe is de functie volgens Bahia veranderd? ‘De mensenrechtenambassadeur is nu minstens zo belangrijk als toen. Binnen het ministerie in Den Haag en op de posten is het onderwerp mensenrechten inmiddels onderdeel van ieders dossier. Dat is mooi om te zien en geeft mij de kans om me meer op de buitenwereld te richten en te laten zien en horen waar we als land voor staan.’
En dat is volgens haar hard nodig want Bahia merkt dat er in de huidige geopolitieke situatie op veel plekken in de wereld minder waarde wordt gehecht aan mensenrechten en multilaterale samenwerking. ‘Daar kwam dit jaar COVID-19 nog eens bovenop. Mensenrechten komen wereldwijd steeds meer in het gedrang. De impact van COVID-19 op kwetsbare groepen als vrouwen, meisjes, LHBTI’s en religieuze minderheden is enorm. Eerder geboekte vooruitgang wordt zelfs in sommige delen van de wereld teruggedraaid. Autoritaire regimes in alle delen van de wereld grijpen de kans om de mensenrechten steeds meer aan banden te leggen. Dan zie je dat de universele mensenrechten niet meer zo vanzelfsprekend zijn. Ook neemt de verruwing van de maatschappij toe.
Daarom is het belangrijk dat we ons nu blijven richten op onze zes mensenrechtenprioriteiten en onze krachten bundelen, coalities vormen en bestaande samenwerkingen versterken. Zo werk ik nauw samen met de acht andere Europese mensenrechtenambassadeurs. Ik praat daarbij niet alleen met maatschappelijke en internationale organisaties, mensenrechtenverdedigers en slachtoffers. Ik ga ook in gesprek met steden, jongeren, sociale bewegingen, de academische wereld, bedrijven en banken. Want zij hebben hun rol te spelen op het gebied van mensenrechten. Zulke interacties houden ons scherp en vergroten het maatschappelijk draagvlak van ons werk.’
Virtueel verbinden
Door de coronacrisis pakt Bahia in haar dagelijkse werk veel dingen anders aan. ‘Bij diplomatie is het directe contact met mensen heel erg belangrijk. Natuurlijk mis ik dat, maar door de crisis ben ik min of meer gedwongen om mijn werk in zekere zin opnieuw uit te vinden. Net zoals collega’s maak ik nu maximaal gebruik van alternatieve, virtuele manieren van communiceren en verbinden. Zo had ik een videogesprek met maatschappelijke organisaties in Mexico over vrijheid van meningsuiting, veiligheid van journalisten en vrouwenrechten. Dat is natuurlijk heel anders dan het bezoek van vier dagen dat ik normaal zou brengen, maar we houden zo wel het gesprek gaande.’
Renée vindt de digitale manieren van communiceren ook een uitgelezen kans om meer jongeren bij het onderwerp mensenrechten te betrekken. ‘Hiermee maak je de drempel voor jongeren een stuk lager om zich actief in te zetten voor mensenrechten. Normaal moet je in New York of Genève zijn om je stem te laten horen, nu ben je in een digitale conferentie of webinar meteen onderdeel van een panel, of kun je een vraag stellen of een idee delen. Daarnaast zou ik jongeren ook willen adviseren om te zoeken naar andere ingangen. Bekijk ook eens andere media of word lid van de Nationale Jeugdraad of de Nederlandse Vereniging voor de VN. Het belangrijkste wat ik jongeren mee wil geven is; blijf vooral kritisch na- en meedenken over mensenrechten wereldwijd. Uiteindelijk begint verandering bij onszelf.’
Bahia betrekt actief jongeren bij haar werk. Zo is ze dit najaar begonnen aan een collegetour langs Nederlandse universiteiten. Dit doet ze samen met de directeur van de stichting Human Rights in the Picture, Nadja Houben. Zij gaan met Nederlandse en buitenlandse studenten in gesprek over mensenrechten. Als prikkel voor de discussie laten ze eerst een documentaire over LHBTI’s of mensenrechtenverdedigers zien. ‘Het is verfrissend en inspirerend van gedachten te wisselen met jonge mensen. Daar steek ik veel van op voor mijn werk.’
Uitdaging
Verandering is ook iets dat Renée als de grote uitdaging zag in haar tijd als mensenrechtenambassadeur. ‘Het lastige aan deze functie vond ik dat je niet snel concreet resultaat ziet van je werk. Bij mensenrechten is het een kwestie van lange adem. Je gaat op bezoek in een land, je begint een project, je ondersteunt de ambassade of een organisatie uit het land. Maar je ziet niet direct resultaat, soms ook niet aan eind van het jaar als je voor jezelf de balans opmaakt. Sterker nog; soms gaat de situatie tijdelijk achteruit en dan weer vooruit, het is geen lineair proces. Dat moet je kunnen accepteren in deze functie. Het is juist belangrijk om de moed niet op te geven en stap voor stap te blijven bouwen aan een langetermijnagenda.’
Voor Bahia is het soms een uitdaging als ze mensen ontmoet die haar in een persoonlijk verhaal tot in detail vertellen wat hen is overkomen. ‘Die verhalen zijn soms ongelofelijk. Mensen die op straat vreedzaam protesteren worden opgepakt, gearresteerd, gemarteld, verkracht of zelfs gedood. Dat kunnen wij ons in het vrije Nederland gewoon niet voorstellen. Een van de vele verhalen die me zijn bijgebleven is dat van een Mexicaanse vrouw. Zij vertelde mij in februari bij de VN-Mensenrechtenraad dat vanwege haar mensenrechtenactivisme haar onschuldige tienerdochter koelbloedig was doodgeschoten. Dat was even een moeilijk moment omdat ik haar pijn en verdriet in haar ogen zag, toen ze erover vertelde. Haar dochter was net zo oud als mijn oudste dochter.’
Toekomst
Deze ervaringen raken Bahia, maar sterken haar tegelijkertijd in haar werk. ‘Het is zo bijzonder om te zien dat zoveel mensen, ondanks alle vreselijke dingen die ze hebben meegemaakt, hun geloof in de mensheid behouden. Ze tonen hun veerkracht en zetten hun angst om in moed en vooruitgang. Dat is voor mij een reminder voor wie we dit werk doen. Het rotsvaste geloof in een betere wereld geeft me veel energie om me in te blijven zetten voor mensenrechten voor iedereen wereldwijd.’ Renée sluit zich daar van harte bij aan.
Podcast 'Mensenrechten tijdens crisistijd'
In de podcast aflevering 'Mensenrechten tijdens crisistijd' vertelt Bahia over haar werk tijdens de COVID-19-crisis. Luister ook naar de podcast van Bahia met de burgemeester van Middelburg over mensenrechten en de rol van steden. En wil je weten wat de directeur-generaal mensenrechten van het Canadese ministerie van Buitenlandse Zaken en Bahia vinden van vrijheid van meningsuiting, persvrijheid en de veiligheid van journalisten? Beluister de podcast.