‘Kinderen beschadigen zichzelf en stoppen met praten’
Stemmen uit het veld
Twee vrouwen in wit medisch hesje helpen een Afghaanse man op een stoel. Zijn vriend probeert hem in het Dari te kalmeren. ‘Try to relax’, zegt ook een van de artsen tegen hem. De ogen van de man gaan ogenschijnlijk gemoedelijk rond langs de vele gezichten in de krappe cabine, de grijze wanden, het felle tl-licht en de planken in een kast met doosjes medicijnen.
Dan heft de man zijn linkerarm. Hij schudt zijn hoofd en zegt met wanhoop in zijn stem: ‘Ik was alleen, ben helemaal alleen. Ik ben hier al dertien maanden. Ik ga helemaal kapot. Ik ben gek geworden. De volgende keer snij ik mijn keel door.’
Overvol
Dat ‘hier’ is kamp Moria op het Griekse eiland Lesbos. Vooral mensen uit Afghanistan, Syrië, Irak, de Palestijnse gebieden en Congo wachten in Moria op een toekomst. Sinds 2015 is dit de plek waar identificatie en registratie van asielverzoeken plaatsvinden.
In het overvolle kamp staan grote containers, afgeschermd door hekken met prikkeldraad en controleposten. In elk van de containers liggen zo’n twintig tot dertig mensen, vaak met een sigaretje in de hand, in rijen dik naast elkaar. Hun bed is vaak niet meer dan een grijze vilten deken op de grond. Met z’n honderden delen ze één koude douche. ’s Nachts breken regelmatig vechtpartijen uit.
Kinderen met psychische klachten
Nieuwe boten met migranten blijven aankomen. Met de toenemende overbevolking, geweld en gebrek aan veiligheid in het kamp, verslechtert de situatie met de dag. Dat is ook te merken aan het aantal kinderen met psychische klachten, ziet Artsen Zonder Grenzen. De hulporganisatie biedt sinds 2008 op de Griekse eilanden medische hulp.
Alleen al in juli en augustus 2019 telden de artsen 73 kinderen die met spoed medische hulp nodig hadden. Drie hadden geprobeerd een einde aan hun leven te maken, zeventien deden aan zelfbeschadiging. Apostolos Veizis, directeur medische operationele ondersteuning bij de hulporganisatie: ‘Tien kinderen waren jonger dan zes jaar, de jongste zelfs twee. Veel kinderen stoppen met spelen, kampen met nachtmerries, zijn bang om uit hun tent te komen en trekken zich langzaam uit het leven terug. Sommigen stoppen met praten.’
Muziekproject
Hulporganisaties zoeken een tijdelijke oplossing in dagbesteding. Zo verzorgt Connect by Music muzieklessen in het kamp. Muziekdocent Annita: ‘Op een dag kwam hier een vader zijn dochter aanmelden voor onze muziekles. Volgens dokterspapieren had zij geprobeerd een einde aan haar leven te maken. Ze sprak niet meer. De vader maakte heel duidelijk: we mochten haar niet alleen laten. Nadat ze met de muzieklessen was begonnen, leefde ze langzaam op. We zagen hoe ze voor zichzelf opkwam en voor de groep vertelde welk nummer ze op haar gitaar wilde spelen.’
Gebrek aan perspectief
‘Door de miserabele omstandigheden zakken mensen psychisch verder af’, zegt Nikos Gionakis. Hij is psychiater en directeur van Babel, een kliniek voor geestelijke gezondheidszorg voor migranten en vluchtelingen in Athene. ‘De meeste mensen hier komen uit landen waar ze al met ernstige tegenslagen te maken hebben gehad, zoals geweld en conflict. Tijdens hun vlucht hebben ze ook nog eens veel meegemaakt. Eenmaal in Griekenland belanden ze in een situatie die nog stressvoller is. Ze weten niet waar ze aan toe zijn. De barre omstandigheden, het gebrek aan perspectief: het beïnvloedt de psychische toestand van veel mensen ernstig.’
Doorverwijzen
Vrijwilligersorganisaties doen in kampen zoals Moria wat ze kunnen, maar het is verre van genoeg. Alleen de meest extreme gevallen kunnen worden doorverwezen, maar ‘wie verwijs je door als iedereen een extreem geval is?’, zoals een organisatie stelt.
(Akram:)
Ik werkte in de media. Mijn werk was mijn droom.
Op een dag was er een zelfmoordaanslag op ons kantoor.
Het was heel gevaarlijk.
Sommigen willen niet dat we werken...
en het woord verspreiden.
(Hij staat bij bootjes.)
Ik heb het over de taliban.
(Een vrouw met kort haar speelt gitaar.)
Toen ik voor de eerste keer...
(Ze zit op een podium buiten met veel andere muzikanten, onder wie Akram. Voor hen zit publiek op stoelen die op zand staan.)
gitaarklanken hoorde...
Dacht ik wow!
Ik was heel enthousiast en ik wilde ook gitaar spelen.
Dat was mijn droom...
ik wilde gitaar spelen.
Maar ik kon het nog niet.
Het idee voor een muziekschool in een Grieks vluchtelingenkamp...
kwam uit het niets.
We deden het, namen het vliegtuig...
we gingen naar Lesbos...
toestemming werd verleend...
twee maanden later was het project een feit.
(Aldus Adriaan Kok. Beeldtekst: Lesbos counts more than 11.000 refugees. Akram is one of them, since early spring. The 22-year young Afghan left everything and everybody behind...)
Toen ik het water en de golven zag...
té hoge golven...
dat was heel gevaarlijk voor ons.
en toen ik de gezichten van zag van vrouwen...
en de gezichten van kinderen...
zei ik: je bent niet alleen.
(Bij kale heuvels ligt een berg rommel op zanderig terrein. Er is ook een bootje bij.)
Denk niet alleen aan jezelf
Wees geduldig...
Maak je geen zorgen, kalmeer...
we komen er overheen.
Dit is geen fijne plek...
soms vechten mensen...
om voedsel...
om een rare blik...
diverse redenen.
(Onder afdakjes van tentdoek staan en zitten wat mannen. Eén wast z'n handen bij een kraan.)
(Aan een blauwe zee zit een groepje mannen gitaar te spelen op een grindstrandje. Akram is er ook bij.)
Ze toonde haar armen...
deze zaten vol littekens door zelfbeschadiging.
En binnen waren suïcidale verwondingen.
(Geconcentreerd kijkt een man met een Aziatisch uiterlijk naar z'n instrument.)
Ze zei lachend...
ik voel me goed...
(Beeldtekst: What started as a project to give refugees something to do, has turned into much more than that. As founder Adriaan Kok learned from a young woman.)
door dit muziekprogramma...
voel ik me meer op mijn gemak...
en voel ik mijn depressie minder.
(Het groepje mannen zit nog steeds op het grindstrandje te spelen.)
(Beeldtekst: Connect by Music has renewed its program: with a conservatory music therapist and neuro psychologist. The seven music schools on Lesbos - in which 2.600 refugees participate - give concerts inside and outside the camps.)
We zijn hier om te laten zien...
dat muziek verbindt!
(Een bus met mensen rijdt langs de zee. Op een boekje dat een meisje vasthoudt, staat: Music. Akram loopt tussen publiek. De vrouw met het korte haar staat bij een microfoon.)
Vanavond was geweldig...
ik weet niet wat ik moet zeggen...
(Tussen publiek staat Adriaan Kok van Connect by Music. Er zijn heel veel mensen. Met een omgekeerd honkbalpetje op speelt Akram samen met de andere muzikanten in de openlucht.)
het was geweldig.
(Mensen klappen en bewegen mee op de muziek.)
(Enthousiast zwaait een man met z'n armen. De vrouw met het korte haar beëindigt het nummer op haar gitaar.)
(Het Nederlandse wapenschild met daarnaast: Ministry of Foreign Affairs of the Netherlands. Beeldtekst: The International Conference on Mental Health and Psychosocial Support in Crisis Situations will be hosted by the Dutch ministry of Foreign Affairs and takes place on October 7 & 8 in Amsterdam. www.government.nl/mindthemindnow.)
(Most of the pictures in this video are from the documentary Vluchten in Muziek, produced by the Dutch broadcaster Omroep Max. We are grateful for their permission to use these images. www.omroepmax.nl. Het beeld wordt zwart.)
Je leven weer kunnen opbouwen, dat is waar mensen in kamp Moria in Griekenland naar snakken. De ngo’s, de artsen, maar bovenal de migranten en vluchtelingen zelf.
Hulporganisaties doen al alles wat ze kunnen, maar voor een oplossing voor de lange termijn is méér nodig. Geestelijke gezondheidszorg en psychosociale steun (MHPSS) moeten deel uitmaken van de basishulpverlening in crisissituaties, zodat mensen weer voor zichzelf en anderen kunnen zorgen. De minister van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking organiseert op 7 en 8 oktober een internationale conferentie om dit te helpen bereiken.
Het fragment over de Afghaanse man komt uit een documentaire uit begin 2017. Brandpunt volgde hiervoor enkele dagen de artsvrijwilligers van Stichting Bootvluchteling in kamp Moria.