Veelgestelde vragen Spreidingswet

Het lukt niet om genoeg opvangplaatsen te realiseren voor asielzoekers die daar recht op hebben. Door deze wet is het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) niet meer afhankelijk van de medewerking van gemeenten om voldoende opvangplekken mogelijk te maken. Gemeenten krijgen daarom een wettelijke taak bij de opvang van asielzoekers. Daarnaast wil het kabinet met deze wet zorgen voor een meer evenwichtige verdeling van asielzoekers over Nederland.

De wet is vanaf 1 februari 2024 in werking getreden.

Het kabinet raamt hoeveel opvangplekken er de komende 2 jaar nodig zijn. Dan wordt er een indicatieve verdeling gemaakt over de gemeenten op basis van inwoneraantal en SES-WOA score (sociaaleconomische score van een gemeente). De scores van alle gemeenten in de provincie worden opgeteld. Dat heet de ‘provinciale opgave’. Elke provincie weet dan hoeveel opvangplekken ze moeten leveren.

Gemeenten bespreken aan de provinciale regietafels (PRT’s) hoe zij gezamenlijk die opgave gaan aanpakken. Zij beslissen hier bijvoorbeeld samen welke gemeenten asielzoekers gaan opvangen en hoeveel opvangplekken er komen.

Opvangplekken die er nu zijn of die voor 1 juli 2025 beschikbaar komen, kunnen meetellen als onderdeel van de provinciale opvangopgave. Deze plekken moeten minstens tot 1 februari 2026 beschikbaar zijn.

De PRT’s worden gecoördineerd door de commissarissen van de Koning (CdK’s). De CdK brengt hier voor 1 november van het jaar verslag van uit aan de minister van Asiel en Migratie. Wanneer gemeenten tot een sluitende verdeling komen, legt de minister dit vast in een verdeelbesluit.

Lukt het gemeenten niet om samen de hele provinciale opgave te verdelen? Dan kan de minister zelf gemeenten aanwijzen die gehouden zijn om het vastgestelde aantal opvangplekken te realiseren.

De verdeelbesluiten worden uiterlijk 31 december 2024 bekend gemaakt. De opvangplekken moeten vanaf 1 juli 2025 beschikbaar zijn.

Na 2 jaar raamt het kabinet weer in hoeveel opvangplekken er nodig zijn en gaan gemeenten opnieuw met elkaar in gesprek.

Het overzicht met de raming, de provinciale opgave en de indicatieve verdeling per gemeente is op 31 januari 2024 in de Staatscourant gepubliceerd. De opgave wordt onder andere vastgesteld op basis van gegevens over welvaart, opleiding en arbeidsmarktdeelname van de gemeente.

Voor de wet is belangrijk hoelang de opvang beschikbaar is en of het COA mensen ook echt kan plaatsen op deze plekken. De plek moet uiterlijk 6 maanden na het verdeelbesluit beschikbaar zijn: uiterlijk vanaf 30 juni 2025. En beschikbaar blijven tot in ieder geval 1 februari 2026. Daarna start er weer een nieuwe cyclus van inschatten en verdelen. Het is daarom belangrijk dat gemeenten opvangplekken mogelijk maken die langere tijd (duurzaam) beschikbaar zijn. Er zijn specifieke voorwaarden om in aanmerking te komen voor een van de bonusregelingen (zie volgende vraag).

In het verdeelbesluit staat per gemeente hoeveel opvangplekken die uiterlijk per 1 juli 2025 moeten hebben. De minister van Asiel en Migratie heeft hiervoor de provinciale verslagen gebruikt. Heeft een provincie een complete verdeling gemaakt? Dan geldt die verdeling. Is het gemeenten niet gelukt om gezamenlijk de hele provinciale opgave in te vullen? Dan geldt eerst de verdeling in het verslag. De overige plekken zijn verdeeld over gemeenten in de provincie.

Verder is er gekeken naar:

• Een evenwichtige verdeling over provincies en gemeenten in Nederland, waarbij zij zoveel mogelijk rekening houdt met de SES-WOA-score op gemeenteniveau;​
• De duur en grootte  van asielopvang die gemeenten eerder aanboden;,
• De aanwezigheid van bijzondere opvangplekken binnen de gemeenten. Bijvoorbeeld voor minderjarige asielzoekers;​
• De haalbaarheid en uitvoerbaarheid van het verdeelbesluit.​

Dat is nog niet bekend. Er is een wetsvoorstel nodig om de Spreidingswet in te trekken. Dat wetsvoorstel gaat begin 2025 voor advies naar de Raad van State. Dat staat in de Kamerbrief over de planning van wetgeving over asiel. De Tweede en de Eerste Kamer moeten dit wetsvoorstel goedkeuren. Het kabinet heeft in het Hoofdlijnenakkoord afgesproken om de Spreidingswet in te trekken. Tot het moment van intrekking is de wet van kracht.

Het kabinet wil gemeenten met verschillende bonussen stimuleren om opvangplekken aan te bieden. Gemeenten kunnen deze bonussen vrij besteden. Dus ook aan een ander doel dan de opvang van asielzoekers. Gemeenten kunnen een vrij besteedbare bonus krijgen voor:

• de duurzame opvangplekken die zij beschikbaar stellen bovenop hun opgave;
• bijzondere opvangplekken (bijvoorbeeld voor alleenstaande minderjarige vluchtelingen (amv));
• elke opvangplek die zij beschikbaar stellen boven de drempelwaarde van 75% van de provinciale opvangopgave.

De bonus varieert van € 1.000 tot € 4.000 per plek en is afhankelijk van het soort opvangplekken en hoe lang de plek beschikbaar wordt gesteld. 

De minister van Asiel en Migratie controleert of gemeenten hun taak uitvoeren. Aan de provinciale regietafels (PRT’s) wordt de voortgang van provinciale asielopvang in de gaten gehouden. De CdK’s delen daarover de laatste stand van zaken aan de landelijke regietafel (LRT).

Het kabinet heeft een pakket maatregelen bekend gemaakt om uit de opvangcrisis te komen. Lees meer over de maatregelen die de overheid neemt in de opvangcrisis.

2 jaar na inwerkingtreding van de wet worden de effecten van de wet getoetst. Daarna wordt de wet binnen 4 jaar na inwerkingtreding geëvalueerd. Op basis van die evaluatie kan de wet worden aangepast. Daartoe kunnen de Tweede en Eerste Kamer besluiten. 

Deze wet draagt bij aan voldoende duurzame en flexibele opvangcapaciteit. Door locaties voor 5 jaar of langer beschikbaar te stellen (een ‘vaste voorraad’) kunnen schommelingen in instroom en bezetting in de toekomst beter worden opgevangen. Zo ontstaat er flexibele opvangcapaciteit die mee kan bewegen met de behoefte aan plekken. Noodopvang en crisisnoodopvang wordt daarmee zoveel mogelijk voorkomen.

Dat doet het kabinet door te werken aan:

• een goede informatievoorziening voor medeoverheden en ketenpartners
• het beschikbaar stellen van middelen voor de nieuwe wettelijke taken;
• intensief contact met de medeoverheden en de partners in de migratieketen over de ervaringen met de wet. Samen brengen ze knelpunten in kaart en zoeken ze naar passende oplossingen die de wet beter uitvoerbaar maakt.