Ambassadeur Jennes de Mol vertrekt na vijf jaar uit Kyiv: ‘Oekraïne zit in mijn systeem, en dat zal wel zo blijven’
Ministeries
Na vijf jaar als Nederlands ambassadeur in Kyiv nam Jennes de Mol in juli afscheid van Oekraïne. De Russische invasie, op 24 februari 2022, beheerste een groot deel van zijn plaatsing. Aan de hand van vier beklijvende hoofdstukken blikt Jennes terug op zijn turbulente jaren in Kyiv.
24 februari 2022: Russische invasie
De dag van de grootschalige invasie zal Jennes nooit vergeten. Maar eerst moeten we nog wat verder terug in de tijd, vertelt hij: ‘Toen ik in 2019 naar Oekraïne werd overgeplaatst, was ik me nadrukkelijk bewust van het feit dat er in het oosten van het land al een oorlog gaande was. Rusland was de strijd namelijk al in 2014 begonnen, onder meer met de annexatie van de Krim. Het was toen ik kwam dus al enkele jaren een oorlog op beperkte schaal.’
Zwartste scenario
Hij vervolgt: ‘Wanneer ik in die beginperiode in het oosten van het land op werkbezoek ging, hoorde ik om de haverklap mortieren afgaan. Dat maakte wel duidelijk wat er gaande was. Maar in november 2021 werden de berichten pas echt zorgelijk. We kregen steeds meer nieuws onze kant op over een grootschalige troepenopbouw in de Krim. Die opbouw aan de Russisch-Oekraïense grens ging steeds verder. Onze internationale partners, waaronder de Amerikanen, begonnen ons te informeren over het feit dat zij ook verplaatsing van medische eenheden naar de grens begonnen te zien. Toen wisten we: 'we moeten ons gaan voorbereiden op het zwartste scenario, oorlog'.
Dat het menens was bleek enkele weken later, toen de Russische troepen op 24 februari 2022 op grote schaal Oekraïne binnenvielen. Jennes: ‘Eigenlijk kwam het besef de avond ervoor al. Ik zat toen in Lviv, waar door de naderende dreiging al enige dagen tijdelijk de ambassade huisde, en de avond voor de 24e zagen we de aankondiging van Vladimir Poetin dat er een speciale militaire operatie zou komen. Dat was ronduit bizar.’ Hij gaat verder: ‘De volgende ochtend werd er door onze beveiligingsmanager op de deur geklopt van de hotelkamer waar ik verbleef. Hij zei simpelweg: ‘Het is begonnen.’
Kruisraketten
Jennes herinnert zich nog goed wat hij dacht toen die dag voor het eerst het luchtalarm af ging: ‘Het is de eerste keer dat je het hoort en je realiseert: dit is dit is geen oefening meer op de eerste maandag van de maand. Dit is serieus. En dan hoor je de eerste geluiden over aanvallen en kruisraketten die overkomen. Ja, dan kom je in één keer in een hele nieuwe wereld terecht. Meteen kwam ook het besef: iedere vierkante centimeter van Oekraïne kan nu aangevallen worden. En dat betekent dat we dus op het scherpst van de snede leven en met het zwaard van Damocles boven ons hoofd zitten. Nergens op het grondgebied van Oekraïne is het meer veilig.’
Februari – April 2022: Ambassade op afstand
De Russische inval in Oekraïne schokte de wereld, maar zette ook het werkende leven van Jennes en dat van zijn collega’s compleet op zijn kop. Uit veiligheidsoverwegingen zat de ambassade al in een hotel in Lviv, zo’n 550 kilometer ten oosten van Kyiv. Maar die situatie bleek niet lang houdbaar. Jennes vertelt: ‘We hadden in Lviv een centrum ingericht waar mensen consulaire hulp konden krijgen maar ook even konden bijkomen. Na het begin van de oorlog werd echter al snel duidelijk dat hotels in Lviv geen faciliteiten meer hadden, dat de winkels gesloten bleven, en dat het moeilijk was om aan eten te komen. Veel mensen die het land probeerden te ontvluchten kwamen via Lviv, dus de druk op die regio – vlakbij de Poolse grens - werd heel erg groot. Toen is het besluit genomen dat we de grens over zouden gaan naar de veilige kant. Naar Polen dus. Dat deden wij overigens niet alleen, een groot deel van de internationale gemeenschap deed precies hetzelfde. De meeste ambassades kwamen in Rzeszow terecht.'
April 2022: Het nieuwe ‘normaal’
Toen in medio april 2022 de situatie enigszins normaliseerde opende de Nederlandse ambassade in Kyiv voorzichtig weer haar deuren. De eerste collega’s keerden er terug en probeerden hun weg te vinden in de nieuwe realiteit. Die kwam vooral neer op het zo goed mogelijk vormgeven en coördineren van Nederlandse steun aan Oekraïne. Jennes geeft een voorbeeld: ‘Vroege wederopbouw was direct belangrijk. Het herstellen van infrastructuur terwijl de oorlog nog gaande is. Dan kun je denken aan elektriciteitscentrales, aan viaducten, aan warmtevoorziening in de winter. De basale infrastructuur die het dagelijks leven mogelijk maakt. We wisten: daarmee kan niet worden gewacht tot het eind van de oorlog, omdat een groot deel van het land gewoon doorgaat met leven, ondanks de permanente dreiging van een mogelijke luchtaanval.’
Steun
Ook het overeind houden van de economie werd meteen een belangrijke prioriteit, gaat Jennes verder. ‘De Oekraïense economie moest, en moet nog steeds, blijven draaien. Daar dragen veel landen, waaronder Nederland, aan bij met grote steunpakketten. Maar ook het bedrijfsleven en humanitaire organisaties spelen daarin een grote rol.’
Hij benadrukt dat het belang van westerse steun aan Oekraïne prominent op de internationale agenda moet blijven staan, zolang als dat nodig is. Jennes: ‘Het is belangrijk dat er in het westen een gevoel van urgentie blijft bestaan ten aanzien van deze oorlog. Het feit dat westerse wapenleveranties begin dit jaar zo lang op zich hebben laten wachten heeft een negatief effect gehad op de ontwikkelingen aan het front. Oekraïne had tekort aan munitie en werd in het defensief gedrukt. Nu is de situatie bijgetrokken en is er meer evenwicht aan het front. Met de huidige wapensystemen is Oekraïne in staat Rusland en de bezette Krim te treffen op het terrein van logistieke lijnen en in de olie- en gassector. Ook de Zwarte Zee is steeds beter toegankelijk geworden voor Oekraïense scheepvaart.’
Juli 2024: 10 jaar MH17 en vertrek uit Kyiv
Naast de oorlog in het land bleef MH17, die dit jaar 10 jaar geleden door een Russische BUK TELAR raket werd neergeschoten boven Oost-Oekraïne, altijd een prangend dossier op het bureau van Jennes, vertelt hij. ‘Het MH17-dossier, waar ik bij betrokken was in 2014, heeft me op de ambassade bijna iedere dag wel bezig gehouden. Ik vertelde laatst in een interview met BNR al: ‘MH17 is persoonlijk voor me geworden doordat ik nabestaanden heb leren kennen. Ik zag, hoorde en voelde wat dat iedere dag voor deze mensen betekende.’ Dat heeft me wel gemotiveerd om met het dossier aan de slag te blijven gaan.’
MH17
De herdenking van 10 jaar MH17 was het eindpunt voor Jennes als ambassadeur in Kyiv. Hij wordt na de zomer ambassadeur in Polen. Nog éénmaal terugblikkend vertelt hij: ‘Oekraïne en de Oekraïners zitten in mijn systeem en dat zal zo blijven. Nog steeds zitten de meeste mensen die ik spreek in de overlevingsstand. Na 2,5 jaar Russische invasie is men moe en kwetsbaar. En de hernieuwde Russische aanslagen op de kritieke infrastructuur zorgen ervoor dat het leven gecompliceerder is geworden. Men maakt zich zorgen over de aanstaande winter en over de toekomst in het algemeen, omdat het einde van de oorlog nog niet in zicht is. Tegelijkertijd blijft het land strijdvaardig, omdat men snapt dat als het ophoudt met vechten er geen Oekraïne meer zal zijn. Ik zal die strijd van een iets grotere afstand nadrukkelijk blijven volgen. Sterker: met meer dan een miljoen Oekraïners om me heen in Polen zal ik er dagelijks mee bezig zijn.’