Staatsbezoek Zuid-Afrika: een kijkje achter de schermen
Ministeries
Van 18 tot en met 20 oktober vindt het staatsbezoek aan Zuid-Afrika plaats. Maar wat gebeurt er eigenlijk tijdens een staatsbezoek? En wat komt er allemaal kijken bij de voorbereidingen? Medewerkers van de ambassade in Pretoria en het consulaat-generaal in Kaapstad, Jessica Glendinning, Mapaseka Setlhodi en Carike Baird, geven een kijkje achter de schermen.
Op uitnodiging van de Zuid-Afrikaanse president Cyril Ramaphosa brengen Koning Willem-Alexander en Koningin Máxima een staatsbezoek aan Zuid-Afrika. Minister Bruins Slot van Buitenlandse Zaken begeleidt het Koninklijk Paar de eerste twee dagen. Tijdens het staatsbezoek staat de samenwerking op gebied duurzame en inclusieve groei, culturele samenwerking, mensenrechten en rechtsgelijkheid en kennis- en wetenschapsuitwisseling centraal.
Maandag 16 oktober: ‘puntjes op de i’
Nu het Koninklijk Paar al over enkele dagen voor de deur staat, wordt er op de vertegenwoordigingen hard gewerkt aan de laatste voorbereidingen.
Op de ambassade in Pretoria is projectmanager Carike Baird in aanloop naar het staatsbezoek een echte spin-in-het-web. Ze vertelt: ‘We hebben een gigantisch whiteboard, waar alles dat we tijdens het bezoek nodig hebben op staat. Met gekleurde stiften houd ik daar alle logistieke zaken bij, zoals locaties, tijdstippen en namen van deelnemers. Op die manier wordt niets aan het toeval overgelaten. De zondag voor het bezoek zou 90% van het whiteboard afgevinkt moeten zijn.’
Thijs reist mee
En dan is er ook nog Thijs. Thijs? Is dat de naam van Carike’s assistent? 'In zekere zin wel', lacht ze. ‘Thijs is de koffer waar alles in zit wat we maar enigszins nodig zouden kunnen hebben, van opladers voor telefoons tot schoonmaakdoekjes. En er zit ook een printer in, zodat we altijd zonder problemen vertrouwelijke documenten kunnen printen.’
Het is niet Thijs’ eerste klus, vervolgt ze. ‘Hij is bijvoorbeeld ook mee geweest naar Windhoek in Namibië, toen minister-president Rutte daar een bezoek bracht.’ De oorsprong van de naam van Carike’s steun en toeverlaat is overigens minder vergezocht dan je wellicht zou denken, sluit ze af. ‘Het is een naam die zowel in Zuid-Afrika als in Nederland veel voorkomt, dus dat vonden we bij dit bezoek wel passen.’
Papierwerk
Jessica Glendinning is beleidsmedewerker op de ambassade in Pretoria. Tijdens het staatsbezoek houdt ze zich vooral bezig met de programmaonderdelen die gaan over de koloniale geschiedenis en apartheid. Al sinds de zomer is ze druk met de voorbereidingen. ‘Toen de onderwerpen samen met de collega’s in Den Haag waren bepaald, konden we aan de slag met de invulling van het programma en hoe we deze onderwerpen in beeld wilden brengen.’
In zekere zin zijn de voorbereidingen vergelijkbaar met ieder ander project. ‘Er komt alleen veel meer papierwerk bij kijken’, lacht Jessica. De afgelopen maanden werkte ze veel samen met lokale partners die de programmaonderdelen uitvoeren. Ze beoordeelde hun voorstellen, stelde contracten op, leverde informatie aan voor veiligheidsmachtigingen en schreef gedetailleerde documenten met achtergrondinformatie over de projecten en de mensen die hierbij betrokken zijn.
Generale repetitie
Ook op het consulaat-generaal in Kaapstad wordt hard gewerkt aan de laatste voorbereidingen. Onder anderen door beleidsmedewerker Mapaseka Setlhodi. Haar werkzaamheden rondom het staatsbezoek focussen zich vooral op het thema gendergerelateerd geweld.
Mapaseka onderstreept het belang van dit onderdeel: ‘Het is ’een erg gevoelig onderwerp, maar het programma is dusdanig samengesteld dat we verwachten dat onze gasten met een hoopvol gevoel zullen vertrekken.’
Maar zover is het nu nog niet, zegt ze. Haar dagen staan volop in het teken van de laatste ‘puntjes op de i’. Ze vertelt: ‘Eerder deze week hebben we het bezoek van het Koninklijk paar ‘droog’ geoefend. Dat wil zeggen: letterlijk doorgenomen waar de delegatie langskomt, waar de pers zal staan, en meer van dat soort zaken.’
Dinsdag 17 oktober: nog één nachtje slapen
Het staatsbezoek begint pas morgen, maar vertegenwoordigers van ruim 70 Nederlandse bedrijven zijn al sinds zondag in Zuid-Afrika. Parallel aan het staatsbezoek vindt een kennismissie en een economische missie op het gebied van toekomstgerichte land- en tuinbouw, groene waterstof en circulaire afvalverwerking plaats.
Carike is daarom afgelopen weekend al naar Kaapstad gevlogen om daar te helpen bij de opbouw van de Nederlandse stand op de Green Hydrogen Summit. Bij de beurs komen vertegenwoordigers van Afrikaanse landen samen met potentiële investeerders en afnemers van groene waterstof, waaronder ook Nederlandse bedrijven die actief zijn in de waterstofsector.
Mapaseka voegt toe: ‘Daarnaast organiseert de Zuid-Afrikaanse televisie een interview met de Nederlandse waterstofdelegatie om meer te weten te komen over hoe Nederland samen met Zuid-Afrika waardeketens op het gebied van groene waterstof wil creëren.’
Vooruitkijken
Op het consulaat-generaal en de ambassade wordt ondertussen hard gewerkt aan de laatste voorbereidingen. Mapaseka kijkt er naar uit om al het harde werk tot uiting te zien komen, zegt ze. ‘Ik kijk vooral uit naar de voorstelling in het Guga S’thebe Community Centre. Jonge meiden vertonen daar een dansvoorstelling over gendergerelateerd geweld. Zij putten tijdens die voorstelling uit nare ervaringen die ze zelf hebben meegemaakt. Dat is natuurlijk niet makkelijk, dus ik ben nu al trots op ze.’
Jessica is vooral benieuwd naar de voorstelling in het Slave Lodge Museum op de laatste dag van het staatsbezoek. Ze werkte al eerder samen met de makers en verwacht een indrukwekkende voorstelling. ‘Het staatsbezoek biedt de kans om aandacht te geven aan belangrijke programma’s die we steunen’, vertelt Jessica. ‘Zo komen moeilijke onderwerpen, zoals het slavernijverleden, tot uiting in mooie voorbeelden van culturele uitwisseling en samenwerking tussen Nederland en Zuid-Afrika.’
Woensdag 18 oktober: de kop is eraf
Het Koninklijk Paar is vanmorgen aangekomen op het militaire vliegveld in Pretoria. Na aankomst stond een bezoek aan het Blesbokspruit natuurreservaat als eerste op het programma. Het natuurreservaat, ook wel een wetland reserve genoemd, is ongeveer 2.000 hectare groot en biedt een thuis aan meer dan 250 vogelsoorten. De ontwikkleingen in het natuurreservaat zijn een goed voorbeeld van de samenwerking tussen Nederland en Zuid-Afrika in de watersector.
Meer weten? Lees ook het interview met Young Expert Professional, Zamafuze Ngcobo, over de Nederlands/Zuid-Afrikaanse samenwerking in het Blesbokspruit natuurreservaat.
Apartheid Museum
Na vertrek uit Blesbokspruit reist het Koninklijk Paar, vergezeld door minister van Buitenlandse Zaken Hanke Bruins Slot, door naar het Apartheid Museum. Daar krijgen zij een rondleiding, waarbij er aandacht is voor het apartheidsverleden en de strijd tegen het onrecht die heeft geleid tot Zuid-Afrika's overgang naar een democratische samenleving waarbij rechtsgelijkheid en toegang tot het recht centraal staan. Tijdens het bezoek spreken Koning Willem-Alexander en Koningin Máxima met rechters, activisten en kunstenaars over het belang van rechtsgelijkheid en toegang tot het recht, met bijzondere aandacht voor de bescherming van LHBTIQ+ en vrouwenrechten en het belang van internationale samenwerking op het gebied van inclusiviteit en rechtsbescherming.
Nederlandse gemeenschap
De eerste dag van het staatsbezoek wordt afgesloten met een ontmoeting met de Nederlandse gemeenschap in Pretoria. In Zuid-Afrika wonen ongeveer 30.000 mensen met een Nederlands paspoort.
Carike was ook op de residentie van ambassadeur Joanne Doornewaard aanwezig om de aankomst van de delegatie in goede banen te leiden. ‘De officiële colonne vulde een heel blok in de straat van de residentie. Onderweg is er één omweg genomen en één afslag gemist, maar daarna liep alles soepel’, lacht Carike.
Ondertussen in Kaapstad
Ondertussen werkt Mapaseka nog aan de laatste voorbereidingen voor het programma in Kaapstad, waar het Koninklijk Paar vrijdag zal arriveren. Over twee dagen bezoeken de Koning en Koningin township Langa en spreken ze met Zuid-Afrikaanse jongeren en maatschappelijke organisaties over hun ervaringen met gender gerelateerd geweld. ‘We hebben een heel mooi programma voorbereid’, vertelt Mapaseka. ‘Ik hoop dat het ook voor de lokale gemeenschap een bijzondere dag wordt en dat ze het zullen herinneren als een moment dat positieve verandering in hun leven heeft gebracht.’
Gestrest
Langzaam begint de vermoeidheid wel toe te slaan, merkt Mapaseka. Het waren drukke dagen rondom de start van de handelsmissie en de Green Hydrogen Summit. Tevreden blikt ze terug. ‘De deelnemers waren blij met het programma dat we in Kaapstad hadden voorbereid. Van één-op-één matchmaking sessies, netwerkmomenten tot een paneldiscussie over de samenwerking tussen Zuid-Afrika en Nederland op het gebied van waterstof en wat hiervoor nodig is.’
Naast het serieuze werk werd er ook veel gelachen, vertelt Mapaseka. Ze denkt terug aan het diner bij de aftrap van de handelsmissie. ‘Carike en ik waren heel erg gestrest. Niet vanwege de handelsmissie, maar omdat de Springboks die avond tegen Frankrijk speelden’, lacht ze. Al snel gingen ook de deelnemers van de handelsmissie helemaal op in de wedstrijd van het nationale rugbyteam van Zuid-Afrika. ‘De winst werd met z’n allen gevierd!’
Trots
Ook Jessica is sinds vandaag in Kaapstad. Ze werkt aan de laatste voorbereidingen voor het programma in het Slave Lodge Museum. ‘Morgen beginnen we met een veiligheidsbezoek op locatie. Daarna lopen we nog een keer met alle partners door het programma en zorgt het licht- en geluidsteam dat alles klaarstaat voor het optreden vrijdag.’
Ondertussen volgt ze het programma van het Koninklijk Paar op de voet via social media. ‘Ik ben zo trots op mijn collega’s en het mooie programma dat ze samengesteld hebben.’
Donderdag 19 oktober: een vol programma en weinig slaap
Dag twee begint bij de Union Buildings in Pretoria, het gebouw waar de Zuid-Afrikaanse regering zetelt. Koning Willem-Alexander en Koningin Maxima worden verwelkomd door president Cyril Ramaphosa, waarna een ontmoeting plaatsvindt tussen Zuid-Afrikaanse ministers en meegereisde Nederlandse kabinetsleden.
De middag draait vooral om een indrukwekkend bezoek aan Freedom Park. Dat park is ontworpen door voormalig president Thabo Mbeki, ter ere van Zuid-Afrikanen die hun leven gaven voor vrijheid en menselijkheid en een strijd voerden tegen apartheid. Het Koninklijk Paar loopt langs de ‘Wall of Names’, waar de namen staan van zij die vielen tijdens hun strijd voor vrijheid in Zuid-Afrika. Op de muur staan ook de namen van drie Nederlanders die streden tegen apartheid. De Koning en Koningin leggen een krans in het park, en bezoeken vervolgens een expositie van twee fotografen die apartheid hebben meegemaakt en die ervaringen doorgeven aan de volgende generatie.
Op naar Kaapstad
Ondertussen is Carike de delegatie alweer een stap vooruit. Ze is inmiddels aangekomen in Kaapstad, waar de laatste voorbereidingen voor dag drie van het bezoek in volle gang zijn. ‘De afgelopen twee dagen zijn wel wat stressvol geweest’, zegt ze. ‘We hebben hard gewerkt om te zorgen dat er niets mis ging. En mocht er toch iets fout gaan, dan wilden we dat het zo min mogelijk invloed had op het programma.’
De prijs die daarvoor moest worden betaald is slaap, lacht ze. ‘De afgelopen paar nachten hebben we niet meer dan 5 uur kunnen slapen!’ Toch is ze zeer dankbaar voor het hard werk van al haar collega’s. ‘Ze bieden spontaan hun hulp aan, bijvoorbeeld bij het verwerken van persaccreditaties. Ik denk niet dat ik van een van hen ‘nee’ heb gehoord op een van mijn vele verzoeken. Zij zijn de echte sterren deze week.’
Carike kijkt uit naar een mooie laatste dag. 'Kaapstad begroette ons met prachtig weer. Ik weet zeker dat de Koning en Koningin van de warmte en gastvrijheid van de stad zullen genieten.'
Laatste repetitie
Mapaseka zet de laatste puntjes op de i voor de voorstelling in het Guga S’thebe Community Centre, die vrijdagochtend zal worden gehouden. ‘Vandaag heeft de Ubuntu Sisterhood voor het laatste gerepeteerd. Ze zullen een voorstelling houden over wat gendergerelateerd geweld voor henzelf, maar ook voor de gemeenschap, betekent. Ik kijk er ontzettend naar uit. Maar nog belangrijker: de meiden ook! Ze hebben ontzettend veel energie en lachen volop.’
Vrijdag 20 oktober: de tijd vliegt
Het staatsbezoek vliegt voorbij, en ook op de derde en laatste dag hebben de Koning en Koningin een vol programma. Zo begint de vrijdag, na een ontmoeting met premier Alan Winde van Westkaap en burgemeester Geordin Hill-Lewis van Kaapstad, in het Slave Lodge museum. Daar staat het Koninklijk Paar stil bij het koloniale verleden van Nederland in Zuid-Afrika. In het museum stonden verschillende voorstellingen op het programma die de slavernijgeschiedenis tot leven brengen met onder meer poëzie, muziek en dans.
Maar het liep iets anders, vertelt Jessica. ‘Nog voor de delegatie de Slave Lodge betrad trof men een protestgroep, bestaande uit leden van de Khoisan-gemeenschap.’ De Khoisan is een gecombineerde gemeenschap van verschillende groepen oorspronkelijke bewoners van Zuid-Afrika, zoals de KhoeKhoe en de San. Zij ondervonden grote nadelen van het koloniale verleden van Nederland, zoals het verlies van land.
Anno 2023 voelen de Khoisan zich niet voldoende erkend door de Zuid-Afrikaanse regering en vragen zij zich af waarom door Nederland wel excuses zijn gemaakt aan nazaten van tot slaaf gemaakten, maar niet aan die van de oorspronkelijke bewoners. Jessica gaat verder: ‘Koning Willem-Alexander en Koningin Máxima gingen met de protestgroep in gesprek en nodigden enkele leden uit om mee naar binnen te gaan. Dat leidde tot een spontante deelname aan enkele voorstellingen, wat ontzettend krachtig overkwam. Er zaten prachtige momenten in die optredens, sommige zwaar van aard maar andere juist vrolijk.’
Buitengewoon optreden
Even later is het tijd voor de voorstelling over gender gerelateerd geweld in het Guga S’thebe Community Centre waar Mapaseka zo naar heeft uitgegekeken.
Ze vertelt trots: ‘Er werd onder anderen een gedicht voorgedragen door een meisje dat vertelde hoe de vrouwen om haar heen haar steunen en sterk maken.’ Ook de Koning was onder de indruk, vertelt Mapaseka. 'Hij ging met de meiden in gesprek en gaf aan van de voorstelling te hebben genoten!'
Maandag 23 oktober: even op adem komen
Na maanden van voorbereiding, drie dagen hard werken en weinig slaap is het staatsbezoek op maandag dan echt voorbij. Eindelijk hebben Carike, Jessica en Mapaseka tijd om even op adem te komen en trots terug te kijken op het bezoek.
Mapaseka vertelt: ‘Vrijdag hadden de Koning en Koningin nog een ontmoeting met personeel van de ambassade en het consulaat. Daar bedankten ze iedereen voor het samenstellen van een betekenisvol programma. De protesten bij de Slave Lodge maakten indruk op ze, en ze vroegen ons ervoor te zorgen dat de Khoi-gemeenschap zich gehoord blijft voelen. Dat was ook de reden dat ze enkelen van hen mee naar binnen vroegen.’ Ze voegt toe: ‘Ze lieten ook weten het belangrijk te vinden dat de gesprekken met jeugd, bijvoorbeeld over onderwerpen als het koloniale verleden van Nederland en gendergerelateerd geweld, op de agenda blijven staan.’
De vrijdagmiddag staat voor Carike in het teken van het afstrepen van de laatste taken op haar checklist. ‘De allerlaatste loodjes! Het vliegtuig is vol getankt, de bagage is aan boord en we wachten nu op het Koninklijk Paar om in te stappen en naar huis te vliegen.’ Mapaseka sluit af: ‘Al met al was het een succesvol staatsbezoek.’