‘De oorlog gooide het ministerie in de harde werkelijkheid’
Ministeries
‘Het is belangrijk dat we met regelmaat blijven terugkijken naar dingen die in het verleden liggen. Zodat we goed weten waar we als organisatie vandaan komen en waarom we het beleid voeren zoals we dat nu doen. Op wiens schouders we staan dus.’ Op Bevrijdingsdag neemt historicus Bert van der Zwan ons 75 jaar mee terug, naar het einde van de Tweede Wereldoorlog. Hoe stond het ministerie van Buitenlandse Zaken er toen voor?
‘In 1940 was het ministerie nog klein. De toenmalige minister Van Kleffens, moest in mei 1940 helaas zonder Haagse ambtenaren zijn biezen pakken. Hij kwam terecht in Londen. Met een paar mensen, voornamelijk Nederlandse diplomaten die naar Londen kwamen, moest hij daar verder. Maar hoe en met wat? Dat wist eigenlijk niemand. Je kunt zeggen dat de Tweede Wereldoorlog het ministerie, voor wat betreft de politieke internationale situatie, in de harde werkelijkheid heeft gegooid.’
Indrukwekkende organisatie
‘De medewerkers van het ministerie wisten toch in vijf jaar tijd een nieuwe, tamelijk indrukwekkende én veel grotere organisatie op te bouwen. In 1945 keerden ze terug naar Nederland en vormden hier de basis van een vernieuwde positie van Nederland in de wereld. We zijn als land internationaal politiek gezien nogal een andere koers gaan varen.’
Keerpunt
‘Voor een deel noodgedwongen, maar we kozen ook voor aansluiting bij de VN, later bij de NAVO en de Europese integratie. En Nederland is in die eerste jaren na de oorlog de status als grote koloniale mogendheid kwijtgeraakt. In die zin kun je WOII voor ons internationaal politieke beleid zien als een keerpunt in de geschiedenis. Daarom vind ik het belangrijk en goed dat we nog jaarlijks stilstaan bij de bevrijding van ons land en onze vrijheid vieren.’
Vol verhalen
‘Wat mij altijd opvalt bij publicaties rond Buitenlandse Zaken en de Tweede Wereldoorlog is dat er eigenlijk nog zoveel gedetailleerde zaken zijn, die nog niet goed zijn uitgezocht. De geschiedenis van het ministerie zit nog vol verhalen. Die zijn zeker de moeite waard om met behulp van ons archiefmateriaal, op te duiken en waardevolle publicaties van te maken. Dan weten we nog beter waar bepaald beleid vandaan komt en waarom dingen zijn zoals ze nu zijn. Ik ben ervan overtuigd dat dit werk de komende jaren doorgaat, al dan niet door mij persoonlijk.’
Plaquette
‘Ik was ook betrokken bij het personeelsblad uit 1995 ‘BZ en de Tweede Wereldoorlog’. Daarin werd na 50 jaar bevrijding teruggekeken. En ik heb me samen met collega’s ingezet voor een update van onze herdenkingsplaquette aan de gevel van Rijnstraat 8. Uit onderzoek bleek dat er meer mensen op hadden moeten staan. Zo misten er twee secretaresses die samen met de rest van de staf van het consulaat-generaal Singapore in 1942 op de vlucht naar Australië omkwamen, na een aanval van een Japanse bommenwerper. Ook kwamen we er na historisch onderzoek achter dat nog twee mensen ontbraken. Zij hadden tijdens de oorlog in Frankrijk belangrijk werk gedaan voor Engelandvaarders en Joodse vluchtelingen en zijn daarom door de Duitsers vermoord. Ook zij staan nu vermeld op de plaquette.’
Bert van der Zwan is historicus en hoofd van het Historisch Cluster van de Eenheid Strategische Advisering (ESA). Hij werkt sinds 1984 bij het ministerie.