‘Kracht burgerforum is mensen horen die je normaal nooit hoort’
Ministeries
Burgers beter betrekken bij complexe vraagstukken. Bijvoorbeeld via een burgerforum, waarin burgers meedenken en advies geven. Voormalig minister Rob Jetten (Klimaat en Energie) en minister Hanke Bruins Slot (voormalig minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties) zien zo’n vernieuwende manier van werken wel zitten, zeker als het gaat om klimaat- en energiebeleid. “Dit heeft namelijk veel impact op het dagelijkse leven van mensen,” vertelt Charlotte Koot, beleidsmedewerker bij het ministerie van Klimaat en Groene Groei (KGG). Zij onderzoekt hoe burgerfora succesvol op nationaal niveau ingezet kunnen worden. Want makkelijk gaat dat niet, blijkt uit ervaringen in Denemarken. Daar werd twee jaar geleden een burgerforum gehouden.
Wat is een burgerforum?
Een burgerforum of burgerraad is een geloten groep inwoners die de politiek adviseert of helpt te beslissen over een specifiek onderwerp. “Het zijn dus burgers die een zo goed mogelijke afspiegeling van de samenleving of het onderwerp vormen. Op basis van een loting wordt bepaald wie een uitnodiging ontvangt. Uit alle aanmeldingen die daaruit volgen, wordt een gewogen loting gedaan, zodat de groep deelnemers lijkt op de samenleving op ten minste en aantal kenmerken, zoals leeftijd, geslacht en waar mensen wonen.”
Ervaring uit Denemarken
Nederland heeft ervaring met meerdere lokale en provinciale burgerfora, maar landelijk nauwelijks. Daarom werd met interesse gekeken naar het burgerforum over klimaatbeleid in Denemarken uit 2020/2021. “Denemarken is staatsrechtelijk vergelijkbaar met ons land. En dichtbij. Vanzelfsprekend waren we heel nieuwsgierig naar hoe dat daar is gegaan.”
Begin dit jaar is projectleider Charlotte Koot met haar team naar Kopenhagen gegaan op werkbezoek. “We hebben zoveel mogelijk verschillende groepen deelnemers gesproken; burgers die hebben deelgenomen, medewerkers van het parlement en ministerie, de organiserende onafhankelijke instelling en ook de onderzoekers. Zo hebben we geprobeerd een 360-graden beeld te krijgen.”
In Denemarken liep dit burgerforum enigszins uit op een teleurstelling. Meerdere redenen liggen hieraan ten grondslag. Zo werd het burgerforum op het laatste moment ingebracht door één oppositiepartij in de onderhandelingen over de Deense klimaatwet. “Maar omdat er geen afspraken waren gemaakt hoe om te gaan met de uitkomsten, was er vanuit de politiek eigenlijk weinig belangstelling. Dat zorgde ervoor dat er in de media en de samenleving vrij weinig belangstelling was voor het forum én de uitkomsten,” aldus Koot. “We hebben daaruit geleerd dat de beslissing om een burgerforum te organiseren niet over één nacht ijs kan gaan. Je moet goed de randvoorwaarden en de kaders vooraf vaststellen, en zorgen dat zowel het parlement als de regering zich hieraan committeren.”
Veel meer begrip
“Deense oud-deelnemers die ik sprak, vroegen ze zich af wat er met hun adviezen gebeurde. Dan lazen ze iets in de media over klimaatbeleid en dachten ze: ‘heeft ‘mijn’ advies hier invloed op gehad?’ Dus constante communicatie over, tijdens en ook na het proces is heel belangrijk.”
Over het Deense klimaatburgerforum valt dus genoeg te leren. “Ja, het ging daar niet helemaal goed. Wat wel heel positief was: Denen vonden het superleuk om mee te doen, een hele eer zelfs. Ze vonden het een leuke ervaring, omdat ze veel geleerd hebben over een groot, complex onderwerp en dat ze ook van gedachten konden wisselen met experts. Er ontstaat veel meer begrip voor de complexe opgave en de inzichten uit de dagelijkse praktijk.”
Voorlopige aanbevelingen
Terug naar Nederland. Welke aanbevelingen heeft Koot en haar team voor voormalig minister Jetten en voormalig minister Bruins Slot naar aanleiding van het werkbezoek aan Denemarken? “Burgerfora zijn een goed middel. Het geeft burgers een kans om mee te praten, zich te verdiepen in het onderwerp en het geeft de beleidsmakers inzichten. Maar het is best een uitdaging om al die perspectieven, de tijd die daarvoor nodig is, mee te nemen in de beleidsvorming. Dus je moet goed kijken of die tijd en ruimte er wel is.”
De wens voor een burgerforum op klimaat en energie komt van voormalig minister Rob Jetten, omdat de klimaat- en energietransitie behoorlijk veel impact kan hebben in het dagelijkse leven van mensen. De minister vindt het perspectief van burgers dus heel belangrijk. “We willen ook mensen uitnodigen die zich niet zo snel zelf zullen aanmelden, dus andere mensen dan gebruikelijk het woord geven. Maar geef die mensen ook wel de tijd om een mening te vormen,” benadrukt Koot. “Geef ruimte om te reflecteren.”
“En het is heel belangrijk kabinet en Tweede Kamer vóóraf afspreken wat ze gaan doen met de adviezen. Bijvoorbeeld dat ze adviezen ook gedeeltelijk kunnen overnemen of dat de Tweede Kamer sowieso alle adviezen zal bespreken. Duidelijkheid is heel belangrijk”, aldus Koot.
“Mijn belangrijkste les die ik overhoud aan de Deense ervaring, is dat het proces om met de Tweede Kamer en het kabinet te komen tot een gezamenlijke opdracht en afspraken hoe je omgaat met de uitkomsten van deze opdracht echt heel belangrijk is. We hebben gezien dat je niet te gehaast te werk moet gaan”, benadrukt ze stellig. “Duidelijkheid is het allerbelangrijkste, voor alle betrokkenen. Ook over samenstelling van de groep, de vraagstelling en wat er met de uitkomsten gedaan wordt. Politieke borging én belangstelling zijn essentieel, want dat zorgt voor mediabelangstelling en verdiepende maatschappelijke interesse. Verder heeft heldere communicatie met de deelnemers en over de uitkomsten -vooraf, tijdens en na het proces- hoge prioriteit.”
Lees ook:
- Uitgebreide informatie over wat een burgerforum precies is. Op deze pagina zijn nog meer relevante links te vinden.
- Voor goede voorbeelden van lokale burgerfora in Nederland: www.lokale-democratie.nl.
Demissionaire status van het kabinet
Dit werkbezoek naar Denemarken om te leren hoe burgerfora succesvol op nationaal niveau ingezet kunnen worden, heeft plaatsgevonden voordat het kabinet demissionair werd. Bij het publiceren van dit weblog beraadt het kabinet zich nog over de vraag wanneer het burgerforum precies gaat plaatsvinden, gezien van de val van het kabinet.