Haags Verdrag UNESCO helpt cultureel erfgoed in tijden van oorlog te beschermen
Ministeries
Van 13 tot 15 mei wordt in het Vredespaleis in Den Haag voortgebouwd op het Haags Verdrag van UNESCO voor de bescherming van cultureel erfgoed bij gewapend conflict, dat dit jaar 70 jaar bestaat. Met allerlei conflicten wereldwijd en een oorlog in Europa is het doel van dat verdrag inmiddels actueler dan ooit.
De bescherming van kunst, erfgoed en architectuur tijdens lopende én toekomstige oorlogen heeft de hoogste prioriteit voor UNESCO en haar lidstaten. Op dit moment zijn er talloze gewapende conflicten in de wereld, en heeft Rusland oorlog teruggebracht op het Europese continent. Ook in de afgelopen decennia hebben conflicten en plunderingen geleid tot aanzienlijke schade of totale vernietiging van cultureel erfgoed, bijvoorbeeld op de Balkan. Vaak is er bij die vernietiging sprake van doelgerichte acties.
De Russische aanvalsoorlog tegen Oekraïne is een actueel voorbeeld van een gewapend conflict waarbij culturele doelen in het land bewust worden aangevallen. Rusland doet dat om de Oekraïense cultuur schade toe te brengen of zelfs te vernietigen, met als doel om de Oekraïense cultuur en identiteit uit te wissen.
Gerichte drone-aanval
Andryi Hrynchuk is namens Nederland honorair consul in de Oekraïense stad Lviv en maakte van dichtbij mee hoe Rusland zich schuldig maakt aan de vernietiging van cultuur. Bijvoorbeeld bij het museum Roman Shukhevych, dat begin dit jaar door een gerichte drone-aanval werd vernietigd. Andryi vertelt: ‘Roman Shukhevych was de commandant van het Oekraïense onafhankelijkheidsleger dat na het einde van de Tweede Wereldoorlog jarenlang tegen de Sovjet-Unie vocht. Hij is in 1950 gestorven op de plek waar dit museum staat. Het was oorspronkelijk gewoon een huis, maar na de onafhankelijkheid van Oekraïne van de Sovjet-Unie in 1991 is het een museum geworden. Rusland heeft deze plek nu specifiek uitgekozen voor vernietiging, decennia nadat Shukhevych tegen ze vocht.’
Andryi gaat verder: ‘Ik hoorde de Russische president Poetin in een toespraak zeggen dat hij Oekraïne is binnengevallen vanwege de geschiedenis. Dat sommige delen van ons land historisch gezien eigenlijk Rusland zijn. Maar ondertussen is Rusland druk doende om met de vernietiging van cultureel erfgoed de daadwerkelijke geschiedenis te laten verdwijnen, puur om die te vervangen door hun eigen versie.’
Hoe helpt Nederland Oekraïne met het beschermen van cultureel erfgoed?
- Een van onze belangrijkste partners bij de inzet in Oekraïne is Cultural Emergency Response (CER). CER heeft door de jaren heen verschillende culturele organisaties en personen opgeleid en daardoor een wereldwijd netwerk aan partners opgebouwd, dat snel kan worden ingeschakeld bij rampen, crises en conflicten.
- Dat is ook gebeurd in Oekraïne. Het ministerie van Buitenlandse Zaken heeft EUR 650.000 beschikbaar gesteld aan CER, ter bescherming van cultureel erfgoed in het door Rusland aangevallen land. Met hulp van lokale partners hebben zij daarmee een groot aantal culturele instellingen kunnen helpen met het veiligstellen van kunst. Ook is ondersteuning verleend bij het plaatsen van hulpmiddelen zoals brandblussers, waarmee musea zich op eventuele impact kunnen voorbereiden.
- Daarnaast is CER, samen met de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed en de Museumvereniging in het begin van de oorlog ook betrokken geweest bij het vervoeren en verdelen van eerste hulp materialen aan culturele instellingen in nood.
Khanenko museum
Ook het Khanenko museum in Kyiv weet maar al te goed hoe de Oekraïense cultuur sinds het begin van de oorlog, in grote delen van het land vanaf februari 2022 maar in gebieden zoals de Krim al sinds 2014, onder druk is komen te staan. Marharyta Stafiichuk, medewerker van het museum, vertelt: ‘Vóór de Russische invasie hadden we hier een zeer diverse kunstcollectie, die ooit is begonnen als de privécollectie van Bohdan en Varvara Khanenko. De collectie behelst onder meer Byzantijnse kunst, werken uit de Renaissance en ook Nederlandse kunstschilders zoals Peter Paul Rubens en Jan Verbruggen.’
‘22 februari 2022, de dag van de invasie, veranderde alles’, vertelt Marharyta. ‘We moesten direct gaan nadenken over het beschermen van onze collectie en hebben alles wat we konden weghalen ook meteen ingepakt en in veiligheid gebracht. Het is goed dat we dat gedaan hebben, want op 10 oktober van dat jaar sloeg er een Russische raket in, vlakbij het museum. Het gebouw is zowel van buiten als binnen flink beschadigd geraakt.’
Marharyta zal er met haar collega’s alles aan doen het museum door de oorlog heen te slepen, vertelt ze strijdbaar. ‘Cultureel behoud is heel belangrijk. Gevoelsmatig valt het natuurlijk in het niet bij het militaire geweld, de mensenlevens die daarmee verloren gaan en de grote delen van de bevolking die hun huis zijn kwijtgeraakt, maar cultureel behoud gaat om het collectieve geheugen van Oekraïne. Als dat verloren gaat, waar vechten we dan nog voor?’
Ze besluit: ‘Bovendien kunnen museums ook hoop bieden in tijd van oorlog. We merken dat mensen die hier komen troost vinden in het genieten van kunst. Daar ligt een belangrijke rol voor musea, dat maakt het belang van cultureel behoud extra duidelijk. We vullen ons museum nu op met tijdelijk exposities, maar we hopen dat de oorlog snel eindigt zodat we onze daadwerkelijke collectie weer kunnen tonen.’
70-jarig bestaan UNESCO
UNESCO zal met haar lidstaten in 2024 aspecten van het verdrag verder uitdiepen in verschillende conferenties. De conferentie in Den Haag is de aftrap voor het markeren van het 70-jarig bestaan van het verdrag, omdat het verdrag in het Vredespaleis in Den Haag 70 jaar geleden tot stand kwam.
Lees meer over de UNESCO-conferentie in Den Haag.
Bekijk de foto's van de UNESCO-conferentie op Flickr.
