‘Zorgelijk dat in Europa rechtszaken lopen tegen cartoonisten’
Ministeries
Bij online platform Cartoon Movement zijn meer dan 500 cartoonisten uit de hele wereld aangesloten. Naast het promoten van de professionele cartoon maakt oprichter Tjeerd Royaards zich hard voor de vrijheid van meningsuiting. ‘In het uiterste geval helpen we bedreigde cartoonisten met vluchten.’ Sinds tien jaar werkt Cartoon Movement samen met het Ministerie van Buitenlandse Zaken.
Waarom is de cartoon als uitingsvorm zo belangrijk?
'In één beeld kun je een complexe boodschap kwijt die veel zegt. Krachtig kun je overbrengen waar het wringt in de maatschappij en de vinger op de zere plek leggen. Vooral als het gaat om onderwerpen als mensenrechten, klimaatproblemen en inkomensongelijkheid.'
Waarom besloot je in 2010 een platform te creëren voor cartoonisten vanuit de hele wereld?
'Kranten waren in crisis, er waren weinig publicatiemogelijkheden voor politieke cartoonisten. Samen met een Amerikaanse cartoonist wilden we andere publicatiemogelijkheden aanboren. Hierdoor kwamen we in contact met cartoonisten uit landen waar de persvrijheid onder druk staat. Als snel kwam er een tweede pijler bij: we wilden cartoonisten die in de problemen zitten, ondersteunen.
'Onlangs hielpen we twee jonge cartoonisten uit Cuba. Even leek het beter te gaan op het eiland. Een jonge generatie was opgestaan die cartoons maakte over de regering. Nu het economisch slechter gaat, neemt de repressie toe. De cartoonisten hadden twee keuzes: naar de gevangenis of het land uit. Samen met Cartooning for Peace hielpen we met het vluchten naar Frankrijk.'
Het lijstje landen waar de persvrijheid onder druk staat, wordt langer.
'Inderdaad. Denk maar aan Iran en Afghanistan. Of Rusland, waar geen enkele cartoonist meer actief is. Een zorgelijke ontwikkeling. Laatst was ik in Hongarije voor een project. De verhalen die ik daar hoorde, stemden niet vrolijk. Minister-president Viktor Orbán heeft bijna alle media in handen. Tegen een cartoonist van de laatste onafhankelijke krant lopen drie rechtszaken. De regering klaagt hem aan wegens laster en belediging. Ongelofelijk dat dit gebeurt in een land dat lid is van de Europese Unie.'
Voel je jezelf wel eens beperkt als je tekent?
'Mijn positie is bevoorrecht omdat ik in Nederland werk; van de overheid heb ik niet veel te vrezen. Tegenwoordig zijn de reacties op social media niet mals. Hoe het publiek op satire reageert is lastig te voorspellen. Hoe valt een grap? Dat neem ik wel degelijk mee in mijn achterhoofd.'
Wat moet er gebeuren om cartoonisten beter te beschermen?
'We houden een vinger aan de pols: waar zitten journalisten in de problemen? Daarbij werken we samen met Cartoonists for Peace en Cartoonists Rights Network International. Als het fout gaat, zorgen we ervoor dat iedereen ervan af weet. Of juist niet, want soms werkt dat averechts. Dan is stille diplomatie beter. Vluchten is het uiterste redmiddel.
'Het liefst willen cartoonisten in hun eigen land werken om hun publiek te bereiken en impact te maken zodat er iets verandert. Maar als ze vrezen voor hun leven, dan is vluchten de enige optie. Nederland heeft mooie tijdelijke programma’s zoals Shelter Cities, maar de opvang van politieke vluchtelingen kan beter. Vaak verwijs ik cartoonisten naar Noorwegen en Frankrijk, landen die speciale programma’s hebben voor politieke vluchtelingen.'
Sinds 10 jaar werkt Cartoon Movement samen met het ministerie van Buitenlandse Zaken. Wat doen jullie wereldwijd?
'We koppelen ambassadeurs aan lokale cartoonisten. Samen gaan ze langs op scholen om gastlessen te geven. De ambassadeur vertelt over de vrijheid van meningsuiting en hoe politieke cartoons bijdragen aan het publieke debat, de cartoonist geeft een tekenworkshop. Ook organiseren we cartoonwedstrijden. Ingezonden tekeningen van scholieren worden door professionele cartoonisten bewerkt tot cartoons, die we exposeren in het Vredespaleis en op de ambassades wereldwijd. Afgelopen jaar bracht de cartoontentoonstelling Just Speak! wereldwijde problemen in beeld.'
Kunnen cartoonisten op dit moment voldoende inkomen genereren met hun werk?
'Nog steeds is dat moeilijk. De cartoonscène kent twee bedreigingen: de persvrijheid staat onder druk en er is geen droog brood mee te verdienen. Oplages van kranten dalen. Het is moeilijk om een cartoon te publiceren en daar een normale vergoeding voor te krijgen. Online publicaties leveren veel minder op. De aanwas van jonge cartoonisten is dan ook gering.'
En hoe staat het met de aanwas van vrouwelijke cartoonisten?
'Wereldwijd is ongeveer 90 procent van de cartoonisten man. Ons platform kent een verhouding van 70 procent mannen en 30 procent vrouwen. We staan open voor vrouwelijke cartoonisten. Als ik zie dat een vrouw tof werk maakt, dan schrijf ik haar aan met de vraag of ze zich wil aansluiten. Sinds de Arabische Lente zijn er meer jonge, vrouwelijke cartoonisten opgestaan in het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Dat is bemoedigend.'
Cartoon Movement wordt geleid door prijswinnend cartoonist Tjeerd Royaards, die publiceerde in New York Times, BBC, CNN, the Guardian, Der Spiegel, Le Monde, Courrier International, France 24, Internazionale, Politico Europe. Tjeerd zit in de raad van bestuur van Cartoonists Rights Network International en is lid van Cartooning for Peace.