Culturele ambulance beschermt erfgoed en identiteit in Oekraïne
Ministeries
Sinds het begin van de oorlog in Oekraïne zijn er volgens UNESCO al meer dan tweehonderd culturele plaatsen verwoest. Monumenten, religieuze gebouwen, musea en bibliotheken liggen in puin. ‘Het gaat vaak niet eens om het object zelf, maar om de symbolische betekenis en waarde voor de lokale gemeenschap’, vertelt Sanne Letschert. ‘Dat verlies heeft enorme impact.’
Het Cultural Emergency Response (CER) programma is in 2003 door het Prins Claus Fonds opgericht. Het programma verleent wereldwijd noodhulp aan bedreigd cultureel erfgoed. ‘We zijn een soort culturele ambulance’, vertelt Sanne Letschert, directeur van CER. ‘We ondersteunen lokale organisaties bij het beschermen, stabiliseren en behouden van hun culturele erfgoed.’
Extra steun voor CER
Cultural Emergency Response gaat vanaf dit jaar verder als een eigen organisatie. ‘Ons werk is de laatste jaren steeds urgenter geworden’, merkt Sanne. ‘We hebben veel expertise opgebouwd om op voort te bouwen. Vanuit een eigen organisatie kunnen we meer doen, beter vertellen over ons werk en zo een grotere impact maken.’
Via het Prins Claus Fonds steunt Nederland het werk van CER. Minister Liesje Schreinemacher voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking maakte tijdens de lancering van CER bekend dat Nederland de komende tweeënhalf jaar €1 miljoen extra zal bijdragen aan de organisatie, waarvan €300.000 direct naar projecten in Oekraïne gaat. Minister Schreinemacher bedankt CER ook voor hun belangrijke werk in Oekraïne: ‘Het is belangrijk om cultureel erfgoed te beschermen, voor de bescherming van onze geschiedenis, onze eigen identiteit en die van onze kinderen.’
Oorlog in Oekraïne
De verwoesting van onvervangbaar erfgoed in Oekraïne lijkt geen bijkomende schade, maar een bewuste poging om de Oekraïense identiteit en cultuur uit te wissen. De oorlog in Oekraïne benadrukt volgens Sanne hoe belangrijk de bescherming van cultureel erfgoed is. ‘Juist in een ideologisch conflict, waar Rusland in twijfel brengt of Oekraïne wel een eigen land is, zie je dat Oekraïners kracht putten uit hun eigen Oekraïense cultuur en identiteit. Cultureel erfgoed is een belangrijk onderdeel van onze identiteit en ons gevoel van thuis.’
In een crisissituatie is het beschermen van cultureel erfgoed niet het eerste waar mensen aan denken, realiseert Sanne zich. ‘Mensen moeten eerst veilig zijn, dat is natuurlijk het belangrijkste.’ Het belang van cultuur volgens mag volgens haar niet vergeten worden in humanitaire hulp. ‘Het gaat vaak niet eens om het object zelf, maar om de symbolische betekenis en waarde voor de lokale gemeenschap. Dat verlies heeft enorme impact.’
Eerste hulp
Na de Russische inval probeerde de organisatie zo snel mogelijk een goed beeld van de situatie in Oekraïne te krijgen. ‘Hiervoor zijn we afhankelijk van ons lokale netwerk, dat we gelukkig al hadden. Oekraïne is al langere tijd een kwetsbaar gebied. We bieden daarom al langere tijd trainingen aan lokale erfgoed experts, zodat zij weten wat ze kunnen doen in geval van nood. Hierdoor wisten we direct met wie we contact op konden nemen.’
De CER zorgde voor snelle financiële ondersteuning, zodat lokale organisaties snel in actie konden komen. ‘In Oekraïne hebben we, zeker in het begin, veel preventief werk gedaan. Dat gaat dan bijvoorbeeld om het afschermen van glas-in-loodramen, het plaatsen van zandzakken rondom kwetsbare standbeelden en het documenteren, inpakken en veiligstellen van museumcollecties en archieven.’
Schaarse materialen
De benodigde materialen zijn nu lastig te krijgen in Oekraïne of omliggende landen. In het begin ging dit vooral om dozen, tape en bubbelplastic, maar nu gaat het ook om plexiglas, hout en afdekzeilen, vertelt Sanne. ‘In het voorjaar hebben we daarom, samen met Museumvereniging Nederland, materialen verzameld. Veel musea hebben materialen gedoneerd die toen via Polen naar Oekraïne zijn gebracht.’
Eenmaal in Oekraïne werden de verzamelde materialen over het land verdeeld. ‘Dit deden we samen met het Heritage Emergency Response Initiative (HERI), een organisatie die opgezet is door lokale erfgoed experts die eerder bij ons in training waren.’
Winter op komst
Met de wintermaanden in het vooruitzicht verschuift het werk in Oekraïne steeds meer naar stabilisatie. ‘Veel musea en historische gebouwen zijn al beschadigd’, legt Sanne uit. ‘Nu moeten de gebroken ramen worden afgeschermd en kapotte daken bedekt. Met sneeuw en regen in het vooruitzicht moeten we vooral zorgen dat meer schade kan worden voorkomen.’
Internationaal cultuurbeleidHet ministerie van Buitenlandse Zaken steunt Cultural Emergency Response, omdat het belangrijk is om cultureel erfgoed te behouden. Met een groot netwerk van lokale partners, kan een organisatie als CER snel ingrijpen in acute noodsituaties, door objecten te beschermen en het eerste herstelwerk verrichten. Dit beschermt niet alleen gebouwen of kunst, maar biedt ook troost aan een bevolking die vaak al getraumatiseerd is. Lees hier meer over het internationale cultuurbeleid van de Nederlandse overheid |