Gendergerelateerd geweld is de grootste pandemie
Ministeries
Geweld tegen vrouwen en meisjes is een groot probleem. Zowel in Nederland als in het buitenland. Wereldwijd krijgt één op de drie vrouwen te maken met fysiek of seksueel geweld. Nederland zet zich wereldwijd in om gendergerelateerd geweld te voorkomen en tegen te gaan. Jongerenambassadeur Laura Bas ging hierover in gesprek met prof. dr. Renée Römkens, emeritus hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam, gespecialiseerd in gendergerelateerd geweld. ‘Als dit een medische aandoening was geweest, dan zouden allang alle alarmbellen zijn gaan rinkelen.’
Renée is werkzaam als onderzoeker op het terrein van geweld tegen vrouwen. Laura is de jongerenambassadeur voor seksuele en reproductieve gezondheid en rechten, gendergelijkheid en keuzevrijheid, bij Buitenlandse Zaken en Choice for Youth and Sexuality. ‘Ik ben zelf opgegroeid zonder biologische vader, met een moeder die vier dagen is blijven werken. Als kind merkte ik al dat daar een stigma op zat’, vertelt Laura. ‘Nu, op 25 jarige leeftijd merk ik dat er niet zoveel veranderd is.’ Renée herkent dit probleem. Volgens haar is de kloof tussen de wetenschap en de samenleving heel groot op dit terrein: ‘de kennis die er is lijkt niet door te dringen.’
Meer dan geweld tegen vrouwen
Renée definieert gendergerelateerd geweld als het gewelddadig bejegenen van mensen die zich niet houden aan het gangbare, traditionele gedrag dat gekoppeld wordt aan vrouwelijkheid en mannelijkheid. ‘In de praktijk gaat het heel vaak over vrouwen en meisjes, omdat die het meeste geweld ervaren.’ Toen de term gender-based violence bij de Verenigde Naties gelanceerd werd, was de term een synoniem voor geweld tegen vrouwen. Het geweld treft niet alleen vrouwen. Ook - in het bijzonder homoseksuele - mannen krijgen te maken met dit probleem.
Gendergerelateerd geweld neemt verschillende vormen aan, waaronder huiselijk geweld, seksueel geweld, genitale verminking, mensenhandel, kindhuwelijken en economisch en psychologisch geweld. Het gaat om meer dan alleen geweld in strikte zin. ‘Het gaat ook om de rol die vrouwen hebben, maatschappelijk en cultureel gezien. Daar is het geweld op gericht: om vrouwen op hun plek te houden, ondergeschikt aan de man.’
Ook mannen hebben last van gendergerelateerd geweld, volgens Laura. ‘Het verschil is dat mannen daar niet over durven te praten, omdat ze zich aan mannelijke normen moeten houden. Vaak zie je dat als een jongen lastiggevallen wordt en dit thuis vertelt, hij van zijn ouders te horen krijgt dat hij terug moet slaan. Dit zijn gedragingen waarmee we dit systeem in stand houden. Ik denk dat we seksuele voorlichting kunnen gebruiken om jongens aan te leren dat kwetsbaarheid juist goed is en om dit soort gender stereotypen te doorbreken.’
'Daarin worden naaktbeelden gedeeld van vrouwen in groepen waar soms 50.000 mannen in zitten. Het schrijnende is dat die mannen zich van geen kwaad bewust zijn.'
Cybergeweld
Cybergeweld is een andere vorm van gendergerelateerd geweld die sterk aan het toenemen is: online intimidatie en bedreiging. Deze vorm richt zich vooral op vrouwen, maar ook jongens ervaren dit in toenemende mate. De vormen van geweld dijen uit. Wat dat betreft is er ook geen reden tot optimisme, volgens Renée. ‘De toename van het maatschappelijk debat en de groei van (inter)nationale maatregelen tegen dit probleem heeft niet geleid tot het afnemen van geweld.
Dat online intimidatie een groot probleem is, blijkt bijvoorbeeld uit de expose groepen op Telegram, vervolgt Laura. ‘Daarin worden naaktbeelden gedeeld van vrouwen in groepen waar soms 50.000 mannen in zitten. Het schrijnende is dat die mannen zich van geen kwaad bewust zijn. Zij denken dat het erbij hoort en dat het de eigen schuld is van de slachtoffers, omdat zij zichzelf naakt op de foto hebben gezet.’ Dergelijke foto’s zijn echter in goed vertrouwen of vaak juist onder dwang gestuurd. Dat geeft de ernst aan van het probleem. Mensen zijn zich niet bewust van de gevolgen.
Pandemie
Renée noemt een aantal schokkende cijfers. ‘Als we kijken naar gendergerelateerd geweld als geheel, dan krijgt ten minste de helft van de vrouwen te maken met een of meerdere vormen hiervan in hun leven.’ Dit geldt ook binnen Nederland en Europa. ‘Huiselijk geweld is de meest voorkomende vorm, wereldwijd maakt ten minste een derde van de vrouwen dit mee. Dit is een gemiddelde, want er zijn ook landen waar het uitschiet. Ook seksueel geweld is een omvangrijk probleem. Cijfers laten zien dat tussen een derde en de helft van de vrouwen, afhankelijk van de definitie, hiermee te maken krijgt. De term pandemie is hier toepasselijk.’
‘Als dit een medische aandoening was geweest, dan zouden allang alle alarmbellen zijn gaan rinkelen. Het kost ons immers duizenden levens per jaar. En dat is als we enkel naar de ernstigste vormen kijken.’ Ook vanuit de Verenigde Naties wordt hier aandacht voor gevraagd. VN-baas Guterres noemde het, in de context van COVID-19, een schaduwpandemie. ‘Gelukkig heeft onze minister-president dit gehoord en op internationale podia benadrukt dat dit een ernstig probleem is en dat het meer aandacht moet krijgen.’
Rol van de overheid
Er bestaat een discussie over wie de taak van seksuele voorlichting op zich moet nemen. Zo vindt een deel van de mensen dat het een ouderlijke taak is. Laura kan zich daar niet in vinden. ‘Ouders en andere familieleden hebben zelf namelijk niet altijd de juiste kennis. Hierdoor houden zij bepaalde vooroordelen in stand. Als overheid heb je ook een verplichting om ervoor te zorgen dat jongeren beslagen ten ijs komen. Dat kan je alleen goed reguleren door de informatiestroom te controleren.’
Een van de speerpunten van Laura is daarom het bepleiten van goede seksuele voorlichting, comprehensive sexuality education. ‘Hierbij wordt ook gekeken hoe mensen zich tot elkaar verhouden en hoe we omgaan met wensen en grenzen van jezelf en van een ander. We leren jongens nu vaak onterecht op jonge leeftijd dat het stoer en mannelijk is om jezelf te verdedigen. Goede seksuele voorlichting kan hier dus tegen helpen.’
Welke rol heeft de overheid hierin? Renée vindt de Istanbul-Conventie een helder aanknopingspunt. Dat is een belangrijk internationaal mensenrechtenverdrag, dat ook Nederland heeft getekend en geadviseerd, gericht op preventie van gendergerelateerd geweld, in het bijzonder tegen vrouwen. ‘Wat daarin wordt benadrukt is dat de overheid in het onderwijs een belangrijk handvat heeft. Daar kan Nederland winst behalen. Dat is wat ik van harte onderschrijf: dat het een van de kerndoelen in het Nederlandse onderwijs wordt.’
Nieuwe generatie
Ten slotte is Renée, kijkend naar de generatie van Laura, optimistisch over het gebruik van sociale media om effectief aandacht te vragen voor dit probleem. Laura is in haar baan als jongerenambassadeur veel actief op sociale media. ‘Ik merk dat veel jongeren hun stem willen laten horen. Dat zie je met Greta Thunberg bijvoorbeeld. Daarom ben ik zo blij dat we een duo-interview hebben. Ik ben ervan overtuigd dat wij als nieuwe generatie alleen verandering kunnen brengen als wij gesteund worden door de vorige generatie met al haar kennis.’ Renée beaamt dit. ‘Het gaat erom dat ook een volgende generatie het thema mee gaat nemen en dit beter wil. Dus ik ben heel blij met de passie waarmee je hierover vertelt.’