‘Mensen die onterecht in de gevangenis zaten, zijn dankzij onze verhalen weer vrij’
Ministeries
Zijn onderzoekscollectief Foundation for Investigative Journalism (FIJ) brengt misstanden in Nigeria aan het licht. Hij won er internationale onderscheidingen mee. Maar het werk van Fisayo Soyombo heeft wel een prijs: ‘Ik heb met mijn ouders duidelijke afspraken gemaakt om voor mijn veiligheid te zorgen als een spraakmakende reportage van mij uitkomt.’
Nederland komt wereldwijd op voor persvrijheid en de veiligheid van journalisten zoals Fisayo. Zo is het ministerie van Buitenlandse Zaken (BZ) een van de partners van Shelter City. Een initiatief dat mensenrechtenverdedigers zoals journalisten, gemeenschapsleiders, advocaten, kunstenaars en wetenschappers die mensenrechtenschendingen in hun thuisland bestrijden, tijdelijke opvang, training en veiligheid biedt. En ondersteunt BZ de World Press Freedom Conference.
De manier waarop je journalistiek bedrijft, heeft iets activistisch. Klopt dat?
‘Helemaal. Maar vergis je niet. Het bedrijven van kwaliteitsjournalistiek staat bij mij op 1. De verhalen die wij via de Foundation for Investigative Journalism (FIJ) naar buiten brengen voldoen aan de hoogste journalistieke waarden van waarheidsvinding en objectiviteit. Als dit niet zo zou zijn, had ik ook geen internationale persprijzen gewonnen.’
‘Maar ons werk mag zeker activistisch genoemd worden. Wij brengen corruptie en machtsmisbruik bewust aan het licht zodat Nigerianen te weten komen welke misstanden er plaatsvinden. En zodat zij vervolgens hopelijk de overheid ter verantwoording roepen waardoor er zaken veranderen in dit land.’
Op welke verhalen die jullie als collectief hebben gebracht, ben je het meest trots?
‘Ons onderzoekscollectief is in november 2020 opgericht. Sinds januari van dit jaar zijn wij aan het publiceren. In de afgelopen vijf maanden hebben wij bericht over een inspecteur bij de politie die een vrouw heeft verkracht en handlangers binnen de politie bleek te hebben die hem beschermen. Ook hebben we het verhaal gebracht over een zakenman die zijn medewerkster ontsloeg omdat zij weigerde seks met hem te hebben.’
‘Dankzij onze verhalen zijn meerdere corrupte agenten ontslagen, is de inspecteur aangeklaagd voor verkrachting. Daarnaast hebben wij dankzij andere verhalen vijf mensen uit de gevangenis gekregen die onterecht vastzaten. Bijvoorbeeld omdat zij weigerden smeergeld te betalen.’
Als onderzoeksjournalist won je meerdere prijzen. Waaronder in 2016 een Nederlandse prijs van Free Press Unlimited: ‘Newcomer of the Year - Hans Verploeg Award’. Hoe belangrijk is deze erkenning?
‘Dat je werk gezien en erkend wordt, is altijd eervol en goed voor het ego. Maar dit soort prijzen zijn vooral voor journalisten die werken onder de zwaarste omstandigheden heel belangrijk. Als je werk meer bekendheid krijgt, neemt de aandacht voor de misstanden waarover je bericht toe. Dit kan ervoor zorgen dat die misstanden eindelijk eens worden aangepakt.’
‘Ook ben je als journalist misschien iets minder kwetsbaar als je internationaal bekend bent. Je hoopt tenminste dat dit de mensen afschrikt die je iets aan zouden willen doen.
Jouw prijs heb je in 2016 opgehaald in Den Haag. Afgelopen week bezocht je Den Haag opnieuw, maar dan virtueel. Tijdens het programma Internationaal Legal Order. Wat was dit voor een bijeenkomst?
‘Dit online programma is namens het ministerie van Buitenlandse Zaken, en op verzoek van de Nederlandse ambassades in Dakar, Senegal en Accra, Ghana, door de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) georganiseerd.’
‘Doel was om 15 Engelstalige en 15 Franstalige journalisten uit (West-)Afrikaanse landen kennis te laten maken met de VN-organisaties die bijdragen aan de internationale rechtsorde. In Den Haag, dé stad van Vrede en Recht, zijn dit het Internationaal Gerechtshof (ICJ) en het Internationaal Strafhof (ICC).’
Waaruit bestond de kennismaking en wat heb je er straks aan in je eigen werk?
‘Drie ochtenden achter elkaar volgden alle journalisten verdiepende sessies met experts om te leren over de organisatie, werkwijze en het mandaat van het ICJ en ICC. Wij kregen onder andere de mogelijkheid om met een voormalig rechter van het ICJ in gesprek te gaan en met een woordvoerder van het ICC.’
‘Diepere kennis van deze VN-organisaties helpt mij om de corruptie in Nigeria, maar ook oorlogsmisdaden begaan door regeringstroepen en strijders van Boko Haram, te spiegelen aan internationaal afgesproken normen. Hierdoor kan ik ze nog beter duiden.’
Je bericht over corruptie binnen de overheid en het bedrijfsleven. Hiermee maak je vast geen vrienden. Welke consequenties heeft dit voor jou?
‘Ik heb medestanders en tegenstanders die me haten. Via bronnen weet ik bijvoorbeeld dat men in 2019 heeft overwogen mij te arresteren na mijn undercoververhaal over de politie en het gevangeniswezen. Maar dankzij online steunbetuigingen (#KeepFisayoSafe) durfden ze dit niet aan. Ik heb mij voor dat verhaal opzettelijk laten arresteren en bracht vijf dagen op het politiebureau door en acht dagen in het huis van bewaring om aan te tonen hoe corrupt onze rechtstaat is.’
‘Vandaag de dag zorg ik voor mijn veiligheid door altijd een aantal specifieke maatregelen te nemen die ik hier natuurlijk niet kan delen.’
Maken je ouders zich weleens zorgen om de gevolgen van jouw werk?
‘Met mijn ouders heb ik de afspraak moeten maken dat ik zo goed als mogelijk voor mijn veiligheid zorg als een spraakmakende reportage uitkomt. Ik heb hen dit moeten beloven nadat zij op het nieuws hoorden van mijn undercover-reportage over de politie en het gevangeniswezen.’
‘Zij wisten niet dat ik hiermee bezig was, ik vertel hen nooit waar ik aan werk, en hoorden uit het niets over dit verhaal en dat de autoriteiten naar mij op zoek waren. Zij steunen mij door dik en dun, maar zijn ook bezorgd.’
Kun je rekenen op steun van je collega-journalisten in Nigeria?
‘Ik zou willen dat ik hier ‘ja’ op kon antwoorden, maar de situatie in Nigeria is helaas zorgelijk. Vaak betalen overheidsfunctionarissen en zakenmensen corrupte journalisten om een verhaal niet te brengen of om de gewenste versie naar buiten te brengen. De steun die ik van collega’s krijg, verschilt enorm. Sommige steunen me door dik en dun. Anderen vinden me maar lastig.’
‘Op de twee grootste persverenigingen van het land, de Nigeria Union of Journalists (NUJ) en Nigerian Guild of Editors (NGE), hoef je als journalist in dit land ook niet te rekenen. Ze geven nooit thuis als journalisten om hulp vragen als ze worden bedreigd of als het werk ze door de autoriteiten onmogelijk wordt gemaakt.’
Hoe blijf je gemotiveerd om dit werk te blijven doen?
‘Dat kost mij geen enkele moeite. Ondanks dat de omstandigheden waarin ik werk en de persoonlijke risico’s die ik loop, leef ik echt mijn droom. Ik ben niet eens opgeleid als journalist. Ik heb zeven jaar aan twee universiteiten de opleiding Dierwetenschappen gevolgd. Ik zou nu een boerderij met vee moeten runnen. Maar wat doe ik? Ik ga undercover in gevangenissen en psychiatrische ziekenhuizen. Op zoek naar misstanden in het systeem om een klein beetje bij te dragen aan verandering. Ik zou niet anders willen.’