Letterlijke tekst persconferentie na ministerraad 6 december 2024
Letterlijke tekst van de persconferentie van minister-president Schoof na afloop van de ministerraad op 6 december 2024. Bekijk de hele persconferentie via YouTube.
Maatschappelijke weerbaarheid (1)
SCHOOF
Goedemiddag. In de ministerraad hebben we vandaag gesproken over de sterk veranderde internationale veiligheidssituatie. We zien dat statelijke en niet-statelijke actoren steeds meer een bedreiging vormen voor onze nationale veiligheid. En de Russische agressieoorlog in Oekraïne laat zien dat vrede en veiligheid niet vanzelfsprekend zijn. Mensen maken zich daar terecht steeds meer zorgen over. We moeten voorbereid zijn op onzekere tijden. Daarom komen we vandaag met een aanzet om onze weerbaarheid tegen militaire en hybride dreigingen te vergroten. Hierin zetten we in samenhang uiteen wat nodig is om ervoor te zorgen dat onze samenleving en krijgsmacht zijn voorbereid op dreigingen, crises en rampen zodat we beter kunnen opvangen wat er op ons afkomt. En dat gaat dan bijvoorbeeld om het beschermen van de vitale infrastructuur, maar ook mensen bewust maken van wat ze zelf kunnen doen om voorbereid te zijn op een crisis, bijvoorbeeld het in huis halen van een noodpakket. De brief van vandaag is een eerste stap richting een maatschappelijke, maatschappijbrede weerbaarheidsaanpak. Want we kunnen dit als overheid niet alleen. Samen met inwoners, gemeenten, veiligheidsregio’s en publieke en private partijen, gaan we de komende tijd hard aan de slag met de uitwerking hiervan.
Schiphol (1)
Ook hebben we vandaag een besluit genomen over Schiphol. Eerder heeft het kabinet zich tot doel gesteld om de rechtsbescherming voor de omwonenden van de luchthaven te herstellen en de geluidshinder met 20% terug te dringen. Hiervoor hebben we in september al een pakket maatregelen ingediend bij de Commissie. Ons besluit vandaag is het sluitstuk hiervan. Dit komt erop neer dat we vanaf volgend jaar maximaal 478.000 vliegbewegingen zullen toestaan. Hiermee brengen we het aantal ernstig gehinderden rondom Schiphol met 15 procent terug. Daarmee zijn we er nog niet. De overige 5 procent van het geluidsdoel gaan we deze kabinetsperiode nog verder invullen. Vaststaat dat Schiphol, als Europese hub, een belangrijke bijdrage levert aan onze economie. Tegelijkertijd is het voor omwonenden nodig dat er grenzen worden gesteld aan de geluidshinder. Met het besluit van vandaag wil het kabinet aan beide belangen recht doen.
Zakelijke belangen aantredende bewindspersonen (1)
Dan nog een onderwerp van een heel andere orde. De afgelopen tijd is er in de Kamer veel aandacht voor de omgang met de financiële en zakelijke belangen van aantredende bewindspersonen. Buiten kijf staat dat in de kabinetsformatie en bij aantreden van bewindspersonen iedere schijn van niet-objectieve besluitvorming moet worden voorkomen. Daarom is het goed dat hiervoor in 2002 een kader is opgesteld, dat ook bij de kabinetsformatie in 2024 zorgvuldig is toegepast. Maar een laatste weging van het kader is alweer even geleden en de wereld is sinds die tijd wel veranderd. Daarom gaan we het bestaande kader tegen het licht houden, ten behoeve van een volgende formatie. De uitkomsten hiervan zal ik tijdig met de Kamer delen.
Heropening Notre Dame
Ter afsluiting nog een korte aankondiging. Morgen ben ik op uitnodiging van president Macron, samen met verschillende regeringsleiders, aanwezig bij de heropening van de Notre Dame in Parijs. Want wie herinnert zich niet de vreselijke beelden van de immense brand in de kathedraal in 2019? Het is dan ook bijzonder dat dit iconische bouwwerk nu, ruim vijf jaar later, zijn deuren weer opent. En het is voor mij een eer om daarbij te mogen zijn.
Maatschappelijke weerbaarheid (2)
DE WINTHER (DE TELEGRAAF)
Twee vragen. Even heel kort aanhakend op de statelijke en niet-statelijke actoren. Als ik u goed napraat. Rusland noemt u, maar het blijft altijd een beetje vaag. Statelijke en niet-statelijke actoren. Welke landen zijn bezig om onze veiligheid in gevaar te brengen?
SCHOOF
Het zijn diverse landen, want inderdaad, statelijke actoren zijn gewoon landen. Rusland heb ik inderdaad genoemd in het kader van de agressieoorlog. Maar er zijn meerdere landen die een bedreiging vormen en ook een intentie hebben om die dreiging naar ons uit te doen, met name ook hybride. En u weet uit de diverse inlichtingen-rapportages van de diensten dat daarin veelal Rusland, maar ook vaak China wordt genoemd.
DE WINTHER
Rusland en China, daar gaat het om. Zijn er nog meer of zijn er ook landen tussen die wij misschien als vriendschappelijk beschouwen?
SCHOOF
Het gaat om alle landen die een agressieve houding digitaal tegen ons zouden kunnen aannemen.
DE WINTHER
Wordt Israël daar inmiddels ook bij? Want daar was vorige week natuurlijk het een en ander over te doen.
SCHOOF
Nee, wij praten over, zeg maar, actoren. Dat wordt ook, zeg maar, steeds bekeken op basis van de inlichtingenbeelden van de diensten. En de inlichtingenbeelden van de diensten noteren met enige regelmatige de naam en daar verwijs ik naar.
DE WINTHER
En betekent dat dan niet ook als landen bezig zijn om onze veiligheid in gevaar te brengen dat het misschien ook raadzaam is om niet meer naar die landen toe te gaan? Als Nederlander?
SCHOOF
Nou, dat varieert. Want er zijn landen waar die, zeg maar, met name digitaal bijvoorbeeld informatie proberen te vinden. Daar kan je als inwoner van Nederland echt nog rustig naartoe. Als er echt een, zoals in het geval van Rusland, een agressieoorlog bij Oekraïne aan de oostgrens van Europa wordt uitgevoerd, ja, dan zou mijn advies zijn daar niet meteen naartoe te gaan, want dan loop je als Europeaan daar toch een iets groter risico op.
DE WINTHER
Maar zelf laten leden van het kabinet bijvoorbeeld hun elektronica thuis of ze nemen andere telefoons mee en laptops als ze bijvoorbeeld naar China gaan en omstreken. Is dat iets wat gewone Nederlanders zich misschien ook moeten aanleren?
SCHOOF
Nee, ik denk dat het vooral gaat over zakelijke belangen en overheidsbelangen. Daar geven we ook die adviezen. Mensen die daar gewoon op vakantie gaan en niet, zeg maar, grote zaken of financiële overheidsbelangen met zich meedragen op hun ‘devices’ hoeven zich daar in dat opzicht geen zorgen over te maken.
Onderwijsbegroting
DE WINTHER
Mijn vraag over wat we de afgelopen weken en ook vandaag weer hebben zien gebeuren in de gangen van de Tweede Kamer, namelijk een oplossing zoeken voor de onderwijsbegroting. Hoe vindt u dat dat gaat?
SCHOOF
Nou, laat ik eerst zeggen, de onderwijsbegroting gaat wel ergens over. Dat gaat om veel geld.
Even uit mijn hoofd gezegd dacht ik zo’n 58 miljard en het gaat ook nog een keer vaak over de toekomst van onze kinderen en ook voor een deel van de toekomst van ons land. Dus ik snap heel goed dat als de plannen van het kabinet niet meteen kunnen rekenen op steun en met name ook kijkend naar de Eerste Kamer, dat dan, omdat het een aanpassing is van het hoofdlijnenakkoord, dat er dan ook door de fractievoorzitters van de vier dragende partijen met de oppositie wordt geprobeerd tot een oplossing te komen. En dat de tijd kost, snap ik ook, want ook daar gaat het weer om veel geld.
DE WINTHER
Ja, maar welke hand steekt het kabinet wat dat betreft in de eigen boezem? Het is natuurlijk niet een verrassing dat er geen meerderheid in de Senaat is voor de coalitieplannen automatisch. We hebben waarschuwingen gehoord van verschillende oppositiepartijen, waaronder het CDA bij de Algemene Beschouwingen ‘doet dit niet’, maar dan voor plannen als bijvoorbeeld het afschaffen van de maatschappelijke diensttijd. En we zitten nu twee weken voor Kerst. De begroting is al behandeld, bestemmingen worden uitgesteld. Het geeft toch al met al een behoorlijk rommelig beeld?
SCHOOF
Ik denk dat het uiteindelijk gaat om het resultaat. En als er een begroting komt die in de Tweede Kamer ook op steun kan rekenen van de oppositie en daarmee ook op steun kan rekenen in de Eerste Kamer, denk ik dat we een begroting hebben waar dit kabinet dan ook echt mee vooruit kan. En dat is uiteindelijk het belangrijkste, het resultaat telt.
DE WINTHER
Denkt u dat het gaat lukken?
SCHOOF
Nou, ze zijn ontzettend hard bezig om dat te doen. Zowel de minister van OCW, als de staatssecretaris. De minister van Financiën en ik worden natuurlijk het enige regelmaat op de hoogte gehouden. Dat is logisch. En de stemmingen zijn nu volgende week. En ik heb er vertrouwen in.
DE WINTHER
Ja, en de dekking voor de verbouwing die gaat niet alleen maar uit de onderwijsbegroting komen.
SCHOOF
Daar wordt ook nog druk over gesproken wat die dekking is. Dus daar doe ik nu geen uitspraken over.
DE WINTHER
Tot slot dan, de manier waarop dit gaat. Is dit het nieuwe normaal? We zien eigenlijk wekelijks overleg nu van fractievoorzitters met elkaar over de koers die het kabinet moet varen. Is dat de manier waarop het ook de komende maanden en jaren zal gaan?
SCHOOF
Nou, ik denk niet dat we elke week een begroting vaststellen. Dus we hebben eerst de APB gehaald. Daarna het Belastingplan. Nu de begroting van OCW. Daarmee denk ik dat we de financiële basis van 2025 goed hebben neergezet. En u weet, de eerstvolgende discussie die we over die financiën gaan hebben is bij de voorjaarsnota. En dan zullen we ongetwijfeld ook de lessen leren die nu zijn getrokken om te kijken hoe we dat met elkaar zoveel kunnen doen. En dat is ook een traject die ook voor het kabinet van belang is. Want uiteindelijk zal het kabinet daar ook, net als bij de begroting, de eerste stappen moeten zetten.
DE WINTHER
Dus de manier waarop het nu gaat heeft niet direct een voorkeur?
SCHOOF
Nou, ik denk dat het verstandig is om bij de voorjaarsnota, het kabinet is dan weer aan zet, en dan kijken we hoe we daar met de fractievoorzitters de beste route kunnen volgen. Omdat het ook wederom om weer op veel geld gaat. En iedereen weet dat er rond de voorjaarsnota financiële issues aan de orde kunnen zijn. Dus het is belangrijk om daar aan de voorkant goede afspraken over te maken.
LUCAS (BNR)
Over onderwijs ook. De laatste keer dat een begroting werd weggestemd is blijkbaar in 1907. Ik vroeg me af of u kunt uitleggen wat er nou precies gebeurt als een begroting wordt weggestemd?
SCHOOF
Nou, dat is een beetje terra incognita. Omdat het sinds 1907, zeg maar, niet is voorgekomen. De Comptabiliteitswet al tig keer is aangepast. En dus is het onduidelijk wat daarvan de betekenis is. Maar de overheersende opvatting op dit moment is dat dat ongeveer vergelijkbaar is als dat een begroting nog niet is aangenomen. Althans voor de eerste periode. Maar uiteindelijk, als een begroting niet is aangenomen, is er dus geen mandaat door de Kamer verleend om geld uit te geven.
LUCAS
Maar even heel concreet, zou dat dan bijvoorbeeld kunnen betekenen dat we vanaf 1 januari geen geld meer kunnen overmaken naar onderwijsinstellingen? Dat de leraren niet meer betaald worden?
SCHOOF
Nee, dat zal nooit aan de orde zijn.
LUCAS
Hoe gaat u dat dan oplossen als die begroting er niet doorheen komt?
SCHOOF
Nou, je hebt niet alleen de begroting. De begroting gaat ook over een aantal beleidskeuzes die erin gemaakt zijn. De reguliere verplichtingen kunnen altijd worden aangekomen.
LUCAS
Oké, ik vroeg me af, wiens schuld vindt u het nou eigenlijk dat we in deze situatie beland zijn, dat hier al twee weken over wordt gepraat?
SCHOOF
Nou, ik vind dat een rare vraag. Ik zei net al, het belangrijk is dat er een resultaat komt wat uiteindelijk door de beide Kamers van de Staten-Generaal kan worden geaccordeerd. En daar neem je zoveel tijd voor als nodig. En daar praat je zoveel over als ook nodig is. En het gaat om grote bedragen. Het gaat ook ergens over. Dus ik ga helemaal niet over de schuldvraag beginnen.
LUCAS
Ja, in uw eigen coalitie wijzen mensen naar onderwijsminister Eppo Bruins, dat hij die gesprekken waar u het nu over heeft eigenlijk in een veel eerder stadium al had moeten voeren met Eerste Kamerleden. Hoe kijkt u naar hoe hij dit heeft aangepakt?
SCHOOF
Nou, ik heb hem in de Kamer met enige verve de begroting zien verdedigen. En ik constateer-
LUCAS
Dat het niet gaat worden.
SCHOOF
Ja, maar dat is ook zijn rol om die begroting te verdedigen. Dat is ook zijn rol. Ik bedoel, het kabinet stelt een begroting vast in de veronderstelling dat we die begroting ook gaan verdedigen. Anders dan stel je die begroting niet op die manier vast. Dus ik ga verder Op geen enkele schuldvraag in. Het is belangrijk dat we tot resultaat komen. Het is verstandig dat de fractievoorzitters die dit kabinet steunen, dat die met de oppositie kijken of ze tot een oplossing kunnen komen. Want dat draagt bij aan een goed resultaat en uiteindelijk tot overeenstemming in de Tweede en Eerste Kamer als dat allemaal lukt. En dat is belangrijk voor het kabinet, want dan kunnen we ook op onderwijs, maar ook überhaupt op alle begrotingen stappen zetten die nodig zijn.
LUCAS
Ja, laatste vraag hierover. Er zijn ook mensen die tegen ons zeggen, die vermoeden dat Eppo Bruins bewust niet zijn best heeft gedaan om deze bezuiniging te verdedigen. Want als die begroting er niet doorheen komt, gaat de bezuiniging van tafel. Dat zou hem eigenlijk best wel goed uitkomen, zeggen sommige partijen. Hoe kijkt u naar die complottheorie?
SCHOOF
Ja, complottheorie. Precies zoals u het zegt.
SCHRAM (ANP)
Meneer Schoof, gaat het kabinet hoe dan ook akkoord eigenlijk en uitvoeren waar deze partijen uiteindelijk mee komen?
SCHOOF
Maar ook dat is een interessante vraag. Maar ik ga ervan uit dat er een akkoord komt wat, omdat we ook op de hoogte worden gehouden, wat ook de steun van het kabinet heeft en wat ook adequate dekking heeft.
SCHRAM
Wat gebeurt er als het niet de steun van het kabinet heeft?
SCHOOF
Dat zijn weer die als-dan-vragen. Ik ga er vanuit dat dat niet voorkomt.
SCHRAM
Het zijn als-dan-vragen. Maar goed, er zijn meerdere uitkomsten mogelijk. U gaat van een bepaalde als-dan uit. Ik leg deze als-dan voor. Want als u hoe dan ook akkoord gaat met het akkoord waar deze acht partijen uiteindelijk mee komen, dan regeert het kabinet eigenlijk niet, toch?
SCHOOF
Ik heb gezegd dat we op de hoogte worden gehouden. Dus er zijn vele momenten waarop ook het kabinet kan aangeven wat zij ervan vinden. Dus het akkoord wordt gesloten, kan uiteindelijk ook op instemming van het kabinet rekenen.
SCHRAM
Heeft het kabinet al een keer aangegeven van: dit lukt niet, dit is niet de bedoeling?
SCHOOF
Daar ga ik allemaal niet op in. Ik heb gezegd dat de plannen adequate dekking behoeven, dat ik ervan uitga dat het ook bij dit amendement het geval is. En dat zal ook een belangrijke toetsing zijn.
SCHRAM
Waarom wilt u er niet op ingaan?
SCHOOF
Omdat ik daar de noodzaak niet van inzie, omdat uiteindelijk het gaat nu over het verkeer tussen de fractievoorzitters van de dragende partijen en de oppositie, wij goed in de loep worden gehouden en er dus geen noodzaak is om uw vraag te beantwoorden.
SCHRAM
Dus u verwacht dat wat er uiteindelijk uitkomt, hoe dan ook, de steun van het kabinet kan dragen?
SCHOOF
Omdat we goed worden geïnformeerd, kunnen wij onze weging daarin maken en ga ik er dus vanuit dat het akkoord wordt gesloten ook de steun van het kabinet kan hebben.
Maatschappelijke weerbaarheid (3)
HOEDEMAN (ALGEMEEN DAGBLAD)
Meneer Schoof, nog even over de weerbaarheidsbrief. Is Nederland nou in oorlog met Rusland?
SCHOOF
Nee, Nederland is niet in oorlog met Rusland.
HOEDEMAN
Maar er wordt extra gepatrouilleerd bij de windmolenparken. We moeten noodpakketten in huis halen. Er is spraken van spionage, sabotage, cyberaanvallen. Hoe noemt u dat dan?
SCHOOF
Dat noem ik agressie. Wat een voorstadium zou kunnen zijn van. Dat is dus ook reden om daar zorg over te hebben. Dat is ook reden om daar dus ook maatregelen tegen te nemen.
HOEDEMAN
Waarom komt die brief nu? Is er iets speciaals aan de hand?
SCHOOF
De geopolitieke orde is natuurlijk de afgelopen periode, ook met de inval van Rusland in de Oekraïne, zeg maar wel anders. Nou is weerbaarheid overigens niet een thema van vandaag of gisteren. Dat is al veel langer. Maar ik denk dat eigenlijk de veranderende wereldorde, de dreigingen die we zien, de toegenomen dreigingen die we ook met name digitaal zien, dat we hier heel expliciet spreken over weerbaarheid, zowel militair als maatschappelijk. Maar ook hybride.
HOEDEMAN
In uw brief schrijft u ook dat er sprake moet zijn van pandemische paraatheid. Toch gaat er bezuinigd worden op de pandemische paraatheid. En in dermate grote zin dat de RIVM-directeur alarm slaat. Nederland is kwetsbaar. Gaat u die bezuinigingen terugdraaien of hoopt u dat er geen pandemie komt?
SCHOOF
Dat is onderwerp van gesprek ook richting de voorjaarsnota. Heeft gezien dat deze brief richting aangeeft, de onderwerpen benoemd en de financiële consequenties en de maatregelen die in de loop der jaren moeten worden genomen, daar gaan we ook bij de voorjaarsnota de financiële consequenties van bezien.
Zakelijke belangen aantredende bewindspersonen (2)
VAN DE ZILVER (RTL)
Meneer Schoof, even over die zakelijke belangen. U zegt: die gaan we als kabinet onder de loep nemen, wat betekent dat precies?
SCHOOF
Onder de loep nemen betekent dat wij bereid zijn daarnaar te kijken omdat de Kamer daar zeg maar een aantal vragen over heeft gesteld en ook gesproken heeft over toegenomen, althans de wens van toegenomen transparantie en dat we kijken, want ze waren al van enige tijd geleden, of dat kader veranderingen, of die die nodig heeft en daar ook met de Kamer over in contact, zodat dat als ze met elkaar tot een nieuw kader komen, dat ze toepassend kan zijn voor het nieuwe kabinet bij de volgende formatie.
VAN DE ZILVER
Maar voldoet het kader op dit moment dan niet, vindt u?
SCHOOF
Nee, ik heb in mijn brief aangegeven dat het kader op dit moment er stevig stond, dat we die ook keurig zijn nagelopen, dat er voor mij dus ook geen reden is om dit moment, ten aanzien van de bewindslieden die nu in het kabinet zitten, een andere lijn te volgen, maar dat ik wel het Kamerdebat heb gehoord daarover en het dus belangrijk vind om dat kader opnieuw te bezien, daar met de Kamer ook tot afspraken over te komen of dat gewijzigd moet worden en dat dan van toepassing laten verklaren voor de bewindslieden van het kabinet na het kabinet-Schoof.
VAN DE ZILVER
Maar u zegt: dat het kader is al van even geleden, maar er ligt ook in de Kamer de motie-Sneller. Die is uit 2021 of 2022, zeg ik uit mijn hoofd, die vraagt eigenlijk om openbaarmaking, ook van bedrijven waarin belegd wordt, waarin zakelijke belangen zijn. Voor zover dat mogelijk is, dat is toch glashelder?
SCHOOF
Maar dat kan dan aan de orde komen in het debat over zeg maar het nieuwe kader, want met de Kamer hadden we ook een kader waarin we werkten tijdens de formatie van mijn kabinet. En daar hebben we ons gewoon keurig aan gehouden.
VAN DE ZILVER
Maar daar was toen al wat ontevredenheid over. Joost Sneller, de opsteller van die motie, die zegt: mijn motie vraagt om openbaarmaking van de bedrijven en ondernemingen waarin die zakelijke belangen zijn, voor zover dat mogelijk is. U kiest dan toch een te nauwe lezing van die motie?
SCHOOF
Nee, kijk, want de Kamer en het kabinet, het vorige kabinet, zijn niet tot een ander kader gekomen dan datgene wat gebruikt is ten behoeve van de bewindslieden van mijn kabinet. En de motie waar u naar verwijst, die kan goed betrokken worden in het debat wat we ook met de Kamer willen hebben over het nieuwe kader.
VAN DE ZILVER
En dat betekent dus dat voor de huidige ploeg, de huidige bewindsliedenploeg, gaat u niet verder belangen openbaar maken, verder dan wat nu al gebeurd is?
SCHOOF
Nee, dat lijkt me volstrekt helder. Het staat ook expliciet in de brief, omdat dat gebaseerd is op het kader, wat we met elkaar overeen waren gekomen. En om het een beetje flauw te zeggen: je gaat niet tijdens de wedstrijd de spelregels veranderen.
VAN DE ZILVER
Maar over die spelregels is dus wat onenigheid, want er zijn ook Kamerleden die die spelregels iets strenger uitleggen dan dat u dat doet.
SCHOOF
Maar daarom willen we met de Kamer in debat om te kijken of het kader veranderd moet worden. Want het kader stond er waarmee gewerkt is ten tijde van de formatie van mijn kabinet.
VAN DE ZILVER
En u zegt dus eigenlijk: als u dat tijdens de formatie of nu al strenger had gewild, dan had u maar eerder wakker moeten worden, Kamer?
SCHOOF
Nee, ik zeg: laten we het debat voeren over de volgende formatie en laten we dan tot een nieuw kader komen en dat van toepassing verklaren op de bewindslieden die dan aantreden.
Motie-Becker
VAN DER GOOT (NU.NL)
Meneer Schoof, ik wil het even hebben over de aangenomen motie van VVD-Kamerlid Bente Becker. Weet u waar ik het over heb?
SCHOOF
Ja.
VAN DER GOOT
Ja, oké.
SCHOOF
Dat is wel een bijzondere vraag.
VAN DER GOOT
Er worden wel meer moties aangenomen namelijk in de wet.
SCHOOF
Maar deze die trokken enigszins de aandacht.
VAN DER GOOT
Precies. Bijvoorbeeld van de GroenLinks-PVDA-leider Timmermans had het over dat het in strijd is met Artikel 1 van de Grondwet. Deelt u de zorg of deelt u de kritiek die is losgekomen na het aannemen van die motie?
SCHOOF
Zoals u weet, is een motie een uitspraak van de Kamer en niet van het kabinet. En het mag duidelijk zijn dat het kabinet geen opvattingen van mensen met een migratieachtergrond gaat bijhouden. En het kabinet heeft dat voor de stemming over de motie in de brief ook duidelijk aan de Kamer gemeld.
VAN DER GOOT
Het is een uitspraak van het kabinet, maar het roept natuurlijk wel de regering op om, ik zal even citeren, gegevens over culturele en religieuze normen en waarden van Nederlanders met een migratieachtergrond bij te houden. Moet een overheid dat willen?
SCHOOF
Ik zei al dat voor het kabinet het duidelijk is dat er geen opvattingen van mensen met een migratieachtergrond, dat we dat niet gaan bijhouden. Verder, er zijn verschillende opties overigens voor het laten doen van dit onderzoek naar sociaal culturele opvattingen onder de gehele - streep - bevolking. Bijvoorbeeld het SCP dat elke vijf jaar onderzoek doet in het zogeheten onderzoek Samenleven in Meervoud. En nieuw onderzoek is in voorbereiding van 2025 – ‘26. Dat zou een mooi moment kunnen zijn waarin deze motie verwerkt zou kunnen worden, gelet ook op de appreciatie en de brief die de staatssecretaris Nobel hierover heeft gestuurd, naar aanleiding van de aankondiging van de motie.
VAN DER GOOT
Want wat kun je dan met de uitkomst van die normen en waarden van Nederlanders met een migratieachtergrond?
SCHOOF
Ik herhaal dat het belangrijk is om te benadrukken dat bij een dergelijk onderzoek wordt gekeken naar de gehele bevolking en dus niet alleen naar mensen met een migratieachtergrond. Maar kijk breed naar de kenmerken van mensen, sociaaleconomische status, opleidingsniveau, inkomen, gender, leeftijd, migratieachtergrond en stedelijkheid. Dus het is een veel breder onderzoek en dat is wat het is.
VAN DER GOOT
Maar legt u die motie dan naast u neer? Want dit is heel specifiek over Nederlanders met een migratieachtergrond. En u zegt: maar ik ga straks kijken naar een onderzoek van de gehele bevolking.
SCHOOF
Maar het kabinet, afgezien van de brief, heeft de motie oordeel-Kamer gegeven. Dat weet u waarschijnlijk ook. Maar wel met de mededeling: vanwege de onderzoeken die al worden uitgevoerd op het vlak van integratie en samenleven. En het kabinet zal nog zorgvuldig omgaan met deze motie omdat we overigens weten hoe gevoelig dit in de samenleving ligt. En voor het overige zou ik dan herhalen wat ik net heb gezegd: namelijk gaat het altijd over onderzoeken naar de gehele bevolking.
VAN DER GOOT
Ja, toch nog even afrondend hoor over dit stuk, want kun je ook verkeerde normen en waarden hebben volgens een kabinet? Als je gaat kijken naar normen en waarden van een bevolkingsgroep of van de hele bevolking, want dat is de oproep in de motie, normen en waarden. Kan een kabinet daar überhaupt een waardeoordeel over hebben?
SCHOOF
Nou, dit was een motie van de Kamer en niet van het kabinet. En ik heb gezegd hoe het kabinet daarmee om wil gaan en hoe we dat zien. Ik vind dat een hele ingewikkelde vraag, maar ik denk dat mensen die de vrije democratische samenleving die we hebben met elkaar staan, en overigens alle instituties daarmee samenhangend, verachten, en overigens ook de grondwet geheel naast zich neerleggen, ik denk dat je dan toch echt ruimschoots voldoet aan het criterium dat je normen en waarden zich niet verdragen met het samenleven in ons land.
VAN DER GOOT
Ja, oké, maar dan heb je het over een strafbaar feit als je de grondwet inderdaad niet naleeft, hè, maar dat is niet wat hier staat. Hier staat meer over-
SCHOOF
U vroeg naar normen en waarden en geef ik u aan, waar ik het uiterste zie, dat dat zou kunnen voorkomen, dat je dat, maar dan geef ik heel expliciet weer waar het over zou kunnen gaan, en verder benadruk ik de hele tijd dat er een onderzoek is dat het (onverstaanbaar, red.) uitvoert naar de gehele samenleving en niet specifiek naar mensen met een migratieachtergrond. Laat staan dat we gegevens gaan opslaan van mensen met een migratieachtergrond.
VAN DER GOOT
Oké, dan nog echt tot slot. Zou je dan verkeerde culturele normen en waarden kunnen hebben? Dat klinkt ook impliciet door in deze motie, omdat hier zo specifiek over normen en waarden van Nederlanders met een migratieachtergrond, dat staat letterlijk in die motie, wordt benoemd. Impliciet staat er ook, misschien zijn die normen en waarden niet verenigbaar met hoe wij die zouden willen zien.
SCHOOF
Maar ik heb u gezegd hoe het kabinet tegen deze motie aankijkt. En voor alle andere vragen verwijs ik toch naar de indieners van de motie.
VAN DER GOOT
Oké, en waarom vond u het een ingewikkelde vraag? Want dat zei u net.
SCHOOF
Ja, het gaat over normen en waarden, culturele waarden. Dat zijn allemaal hele fluïde begrippen, waar ik het dan, zeg maar, hier in de persconferentie rondom zo’n motie ingewikkeld zit om daar precies op in te gaan.
VAN DER GOOT
Dank u wel.
Interview in Libelle
HAGENS (HART VAN NEDERLAND)
Ja, meneer Schoof, wel even van een andere orde, moet ik er eerlijk bij zeggen. Het viel me op dat u een interview heeft gegeven aan Libelle deze week.
SCHOOF
Ach, mijn hemel, ja.
HAGENS
Bent u van plan om in deze decembermaand vaker persoonlijke interviews te geven?
SCHOOF
Nee.
HAGENS
Nee? Oh, dat was eenmalig. Ja?
SCHOOF
Ik heb begrepen dat als er een persoonlijk interview wordt neergezet-
HAGENS
Ja, u houdt van een glas whisky na een pittig debat. U houdt van hardlopen, u houdt van koken. Vindt u het belangrijk om die kant van u te laten zien Ik zou denken dat u misschien ook al een hoop op uw bordje heeft in deze tijd qua manager binnen het kabinet. Maar u vindt het toch fijn om ook die kant te benadrukken?
SCHOOF
Nee, maar er zijn verschillende media die verschillende vragen aan mij stellen. En ik ga dan niet zeggen dat ik allerlei vragen categorisch niet ga beantwoorden. En als dan in dit geval Libelle dit verzoek doet en dan net ietsje andere vragen stelt zoals hier in de persconferentie of met de media die u vertegenwoordigt, dan wil ik daar wel een klein tipje van de sluier oplichten. En tegelijkertijd denk ik dat men mij misschien ietsje beter kent. Maar ik geloof niet dat ik mijn ziel en zaligheid heb blootgelegd in dit interview.
HAGENS
Als ik dan ook een persoonlijke vraag mag stellen vanwege het nieuws van vandaag. Heeft u zelf eigenlijk een noodpakket in huis?
SCHOOF
Ja.
HAGENS
Wat voor een?
SCHOOF
Nou dat is vrij uitvoerig kan ik u zeggen.
HAGENS
U bent helemaal voorbereid op alles wat er kan gebeuren?
SCHOOF
Ik ben in dat geval voorbereid. Het zou ook gek zijn als de overheid, overigens begin volgend jaar dacht ik lanceren wij echt weer een grote campagne als ik goed geïnformeerd ben, maar er loopt al enige jaren een campagne onder het motto ‘denk vooruit’. Dat ik dan niet zeg maar de essentialia uit dat pakket, dat ik die niet zou hebben.
HAGENS
Ik begreep van minister Van Weel dat hij een paar weken kan overleven. Hoe lang houdt u het uit? Wordt het te persoonlijk?
SCHOOF
Ik weet niet. Het zou zomaar kunnen dat ik ergens ben toegebracht word waar dan, zeg maar, dat noodpakket voor mij een minder belangrijke rol speelt.
HAGENS
Ah ja. Ja tuurlijk. Dat is ook waar.
SCHOOF
Ja ik was premier.
HAGENS
Had ik kunnen weten.
SCHOOF
Dat krijg je nou met persoonlijke vragen.
Grenscontroles
HAGENS
Dan toch nog een inhoudelijke vraag. Want komende maandag is een belangrijke dag voor minister Faber. Dan worden de grenscontroles geïntensiveerd. Volgens de Marechaussee zijn er 50 mensen voor beschikbaar. Wat verwacht u daarvan?
SCHOOF
Nou, ik denk dat het belangrijk is dat er op de grenzen met enige regelmaat op onverwachte plekken controles plaatsvinden. Dat is dus niet een 24/7, all-out controle van onze binnengrenzen. Sterker nog, daar hebben we ook van gezegd dat willen we niet, want dat zou leiden tot ook economische problemen met zeg maar forensen en met het economische verkeer. Dus ik denk dat hier één: een belangrijk signaal vanuit gaat. En twee: dat we ook bij de controles mensen die illegaal proberen ons land binnen te komen aan de grens kunnen terugkeren.
HAGENS
Alleen als mensen asielzoekers zijn dan hebben ze het recht toch om gewoon hier te komen en dan worden ze ook naar Ter Apel gebracht door de marechaussee?
SCHOOF
Nou dit is controle aan de grens en niet achter de grens. En waar u naar verwijst zijn controles achter de grens.
HAGENS
Oké.
SCHOOF
En dan zijn ze in Nederland. Maar dit zijn controles aan de grens en zijn ze dus niet in Nederland. Dan kunnen ze dus terug naar België of Duitsland en kunnen ze daar asiel aanvragen. Als het gaat om asiel.
HAGENS
Oké. Dus ze kunnen dan niet asiel aanvragen omdat het op de grens gebeurt?
SCHOOF
Ja. Dan kunnen ze dan terug. En dan kunnen ze dat in België doen of in Duitsland, maar niet in Nederland.
HAGENS
Hoeveel gaat het opleveren verwacht u?
SCHOOF
Dat durf ik geen een enkele uitspraak over te doen, omdat er zowel een, denk ik, vooruit (onverstaanbaar, red.) werking vanuit gaat, als een materieel effect. En de cijfers zullen enig moment wel verschijnen.
HAGENS
De Marechaussee zegt ‘ja, die 150 miljoen euro die ervoor beschikbaar is gesteld, er is de afgelopen jaren eigenlijk al heel veel bezuinigd op ons’. Het was best wel een uitdaging om meer mensen te vinden om dit te laten doen. Kritiek die er ook klinkt is, het is een beetje symboolpolitiek. Het zal in de praktijk niet heel veel verschil maken.
SCHOOF
Ik denk dat het belangrijk is dat die controles aan de binnengrenzen er zijn. En er is voor de komende periode ook veel geld beschikbaar. Ook voor de Koninklijke Marechaussee, juist in het kader van het grenstoezicht. Dus dit zullen we nog kunnen versterken de komende periode. Zowel met mensen, als ook met andere middelen.
HAGENS
Maar gaat het meer om het symbool?
SCHOOF
Nee, het gaat om beide. Je wil een duidelijk signaal afgeven en tegelijkertijd wil je ook de mensen die illegaal Nederland binnen willen komen, dat je die terug kan verwijzen naar het land waar ze uit vandaan komen. Althans, ze zijn doorgereisd. Ik moet iets preciezer zijn.
Syrië
SCHRAM (ANP)
Ik wilde u nog vragen naar de situatie in Syrië. Rebellen veroveren daar steeds meer terrein. Maakt u zich zorgen om die ontwikkeling?
SCHOOF
Absoluut.
SCHRAM
Kunt u uitleggen wat het betekent voor internationaal, maar ook voor Nederland?
SCHOOF
Ik denk sowieso de gevechten die er gaande zijn, worden gevoerd in de overwinning op dit moment door HTS. HTS is een terroristische organisatie, staat ook al zodanig te lijst. Dus alleen dat al is reden tot zorg. Daarnaast kunnen als gevolg van deze gevechten ook weer vluchtelingenstromen op gang komen. En zullen we ook met elkaar, met de landsberichten komen, daar zullen ook de laatste ontwikkelingen in worden meegenomen, zal het toch ook ongetwijfeld effecten hebben voor het voorgenomen beleid van dit kabinet.
SCHRAM
Ja, want u kijkt dus ook naar wat het mogelijk betekent voor de asielstroom naar Nederland?
SCHOOF
Vanzelfsprekend.
SCHRAM
En heeft het nog invloed op het plan om delen van Syrië veilig te stellen? Of is het daar nog te vroeg voor?
SCHOOF
Daar is het nog te vroeg voor. En daarvoor zijn we, zeg maar, nog in afwachting van de berichten van Buitenlandse Zaken. Maar daar zullen deze ontwikkelingen ongetwijfeld in worden meegenomen.
Woordvoerders minister Faber (1)
SCHRAM
Want dat is natuurlijk onderdeel van uw asielplannen, die zijn aangekondigd. En dat brengt me ook een beetje bij het volgende onderwerp. Wij begrijpen dat minister Faber tot en met de kerstvakantie geen woordvoerders heeft. Was u daarvan op de hoogte?
SCHOOF
Daar ben ik van op de hoogte, maar volgens mij heeft ze wel een woordvoerder, maar geen vaste woordvoerders.
SCHRAM
Nee, geen vaste woordvoerders en er is ook niet dus iemand die je kan bellen als journalist als je een belangrijke vraag hebt. Er is volgens mij een e-mailadres.
SCHOOF
Oh, dat weet ik niet. Maar er zal ongetwijfeld een directie Voorlichting en Communicatie bij het ministerie van Justitie en Veiligheid slash Asiel en Migratie, waar altijd wel een woordvoerder te vinden is.
SCHRAM
Ja, toch gaat u een belangrijke maand in wat betreft asielmaatregelen. Maakt u zich geen zorgen over het feit dat daar dan niet een vaste woordvoerder op zit bij zo’n minister?
SCHOOF
Nou, ik denk dat voor de voorbereiding van de wet veel mensen belangrijk zijn. Overigens ook een woordvoerder om het naderhand uit te leggen, maar dat op dit moment het belangrijkste is dat we de capaciteit, die nodig is om die wetten te maken, daar het goede overleg te voeren, dat dat op dit moment het belangrijkste is omdat ik ervan uitga dat de voorstellen van mevrouw Faber daadwerkelijk voor Kerst in de ministerraad kunnen worden behandeld en dan door kunnen naar de Raad van State.
SCHRAM
Tegelijkertijd heeft de overheid ook eigen richtlijnen over communicatie en burgers hebben recht op snelle en adequate beantwoording, geloof ik dat dat dan heet. Gaat het kabinet er wel op toezien dat dat ook in stand blijft op een ministerie waar dus geen vaste woordvoerders meer zijn voor een bewindspersoon op het belangrijkste thema van uw kabinet?
SCHOOF
Burgers nemen meestal geen contact met woordvoerders van ministers.
SCHRAM
Burgers worden soms journalist.
SCHOOF
Als ze burger zijn wel, maar dat moet daar echt een onderscheid in maken. Burgers worden gewoon via de directies communicatie en voorlichtingen, dat loopt allemaal. En de woordvoerdersproblematiek die er is, zal ongetwijfeld binnenkort worden opgelost.
SCHRAM
Wat is de woordvoerdersproblematiek?
SCHOOF
U zei net dat er geen woordvoerders waren.
SCHRAM
Maar u zei eerst dat u zich er geen zorgen over maakte en nu noemt u het problematiek. Dan probeer ik toch even te kijken wat daar...
SCHOOF
U gaf zelf aan dat u het problematisch vindt dat er geen woordvoerder is. Ik ga even met u mee, dat er inderdaad geen woordvoerder is. Ik kan me voorstellen dat het voor u en voor uw collega's vervelend is. Maar dat wordt altijd op de een of andere manier een mouw aangepast. En er wordt ondertussen hard gewerkt dat mevrouw Faber gewoon op haar vaste woordvoerders kan rekenen.
Schiphol (2)
VAN OOSTEROM (BLOOMBERG)
Meneer Schoof, toch nog even terug naar Schiphol. Want er is dus een besluit genomen erover. En dat is binnen dan uiteindelijk een besluit van binnen de bandbreedte die ook gecommuniceerd is naar de Europese Commissie. Maar wat ik me afvroeg: het is onder de grens die een paar weken geleden hadden Amerikaanse luchtvaartmaatschappijen, waaronder Delta, American Airlines, hadden aangeklopt bij het ministerie. En die hadden een andere ondergrens gesteld. En de aankondiging van vandaag zit er nog 5000 vluchtbewegingen onder. En ik sprak eerder de minister vandaag en die zei dat er dus daarom mogelijk sprake zou kunnen gaan zijn van vergelding vanuit Amerika. Dat willen we natuurlijk liefst voorkomen dat bijvoorbeeld Nederland niet meer bepaalde vluchtroutes kan krijgen naar de VS of dat dingen moeten verplaatsen naar Kopenhagen ofzo. Ziet u het als uw taak onder andere om ook contact met de Amerikaanse regering hierover op te nemen om ervoor te zorgen dat die vergelding beperkt blijft?
SCHOOF
Primair aan de minister van I&W en de minister van Buitenlandse Handel en de minister van Economische Zaken. Maar als het nodig is, dan zal ik me daar ongetwijfeld ook voor inzetten. Maar het is dan letterlijk om die vergelding of retaliatie, is dan het officiële woord geloof ik, te voorkomen. Wat belangrijker is dat wij vandaag als kabinet een besluit hebben genomen die en die 20 procent reductie met zich meebrengt en binnen de bandbreedte zit zodat we daarmee, wat mij betreft, echt vooruit kunnen. Ik constateer dat de omwonenden, de luchtvaartmaatschappijen, Schiphol, iedereen ontevreden is. Maar ik denk dat het belangrijk is dat we dit besluit hebben kunnen nemen en een belangrijk stap zetten en ook uiteindelijk ook kunnen toewerken nu naar het besluit wat nodig is om eigenlijk de gedoogsituatie rondom Schiphol daar ook een eind aan te maken.
Handelsverdrag met Mercosur
VAN OOSTEROM
Dat is duidelijk. En dan had ik nog een laatste onderwerp wat ik even kort wilde aansnijden, namelijk over de deal tussen de Europese Unie en Mercosur die vandaag is gesloten. Want het lijkt mij in ieder geval heel spannend, aangezien ook eerder deze week dan de Kamer via dan een motie heeft laten weten dat ze het daar niet mee eens zouden zijn en nu is het toch gebeurd. Ziet u die spanning ook en denkt u dat dat mogelijk ook problemen gaat opleveren in de toekomst?
SCHOOF
Dat zou goed kunnen, omdat het Nederlandse parlement zich helder heeft uitgesproken bij meerderheid. Tegelijkertijd staat het aan de Europese, we hebben daar ook de Europese Commissie natuurlijk in het team, hebben we daar meteen ook aandacht voor gevraagd, dat mag duidelijk zijn. Toch staat het de voorzitter van de Europese Commissie vrij om dit akkoord te sluiten. En dan komt het vervolgens terug naar de lidstaten en dat zal wel snel tot een half jaar, tot negen maanden duren, denk ik. En dan kan ook het debat in de verschillende lidstaten daarover plaatsvinden. En dan moeten we uiteindelijk ook ons eindoordeel als land daarover vellen.
VAN OOSTEROM
Dus het debat in Nederland gaat er nog over gevoerd worden, over wat we hiermee precies mee gaan willen doen?
SCHOOF
Absoluut, want zeg maar het akkoord is vandaag getekend en bekendgemaakt. Maar alle ins en outs, die moeten ook nog netjes worden uitgewerkt. Ik weet niet of u het al gezien heeft, maar ik heb het nog niet gezien. Ik denk de Kamerleden ook nog niet. Maar er is een heldere opvatting over de contouren van het akkoord in de Kamer, dat men tegen is. Dat is een feit. En wij zullen ons als Nederland, en dus ook als kabinet, naar die motie moeten verhouden. Maar ook kijken wat het resultaat is van de onderhandeling. En dan kan daar ook over het debat in de Kamer plaatsvinden.
VAN OOSTEROM
En afsluitend wil ik naast problemen ook nog even kijken naar oplossingen. Want het zou ook mogelijk kunnen zijn dat, nou ja, het is een feit dat wij als Nederland een beetje vaak worden geschetst dat we tussen de Verenigde Staten en China inzitten in een mogelijk escalerende handelsoorlog. Daar zijn best wat ontwikkeling over gegaan de afgelopen paar jaar. En dan opeens komt Zuid-Amerika toch weer in het toneel als een belangrijke bondgenoot. Ziet u daar ook veel oplossingen voor bijvoorbeeld de toekomst van Nederland en daarmee Europa wat betreft de handel, nu die handelsoorlog tussen China en de VS, wat aan het escaleren is?
SCHOOF
Laat ik een heel ander antwoord geven. En dat heeft te maken met het feit dat wij ook uitermate tevreden zijn dat Nederland weer kan deelnemen aan het G20-overleg. En dat is van cruciaal belang. Het geeft goed weer de belangrijke positie die Nederland heeft. Volgend jaar Zuid-Afrika. En dat we op alle niveaus zeg maar aan de G20 mee kunnen doen. En dat geeft Nederland denk ik een flinke boost. Dat is belangrijk voor onze economie. Maar het betekent ook dat we ook mee kunnen praten over de economische ontwikkeling in de wereld.
VAN OOSTEROM
Heel goed.
Woordvoerders minister Faber (2)
BOS (NOS)
Twee korte dingen even. Eerst even over het laatste waar de ANP-collega het net ook over had: geen vaste woordvoerder voor mevrouw Faber. Ze heeft ook geen politiek assistent. Hoe duidt u dat?
SCHOOF
Dat duid ik helemaal niet.
BOS
Wat zegt dit dan over de persoon? Dat is toch heel erg gek?
SCHOOF
Nee, ik zie dat als een personeelsprobleem en dat wordt adequaat opgelost.
BOS
Een personeelsprobleem, maar ligt dat ook niet inmiddels bij de persoon?
SCHOOF
Stelt u die vraag echt aan iemand anders. Ik heb vertrouwen in mevrouw Faber, dus in de personeelsproblemen, dat wordt opgelost.
BOS
Maar kan zij haar werk zo goed uitvoeren?
SCHOOF
Ik denk dat er vanuit het departement op allerlei manieren voor wordt gezorgd dat zeg maar de mensen die er niet zijn, dat dat goed wordt opgevangen.
BOS
Maar tot nu toe heeft ze nog vrij weinig voor elkaar gebokst gekregen op toch een van de belangrijkste punten van uw kabinet.
SCHOOF
Maar dat ligt niet aan een gebrek van een woordvoerder of een PA. Er wordt gewoon snoeihard gewerkt. U weet dat we een tijd nodig hadden om uiteindelijk zeg maar van de noodwet te komen naar een asielnoodmaatregelenpakket geloof ik, als ik het dan goed zeg.
BOS
U gaat heel erg op de inhoud. Ik was nog even over…
SCHOOF
U had het ook over de inhoud, want we hadden niks voor elkaar gebokst.
BOS
Niet helemaal, volgens mij.
SCHOOF
En die wet wordt voor Kerst in de ministerraad behandeld. En dan gaat het in de Raad van State en dan kunnen we verder. Maandag beginnen de grenscontroles. Dus er wordt aan alle kanten snoeihard gewerkt.
Gaswinning Warffum en Ternaard
BOS
Tot slot, ja ik weet, het vliegt alle kanten op, maar toch nog heel even kort over Groningen. Want u gaat door in Warffum met boren. Waarom is dat?
SCHOOF
Omdat we uiteindelijk toch het gas nog nodig hebben. En daarom nog een aantal jaren door moeten. Dat heeft minister Hermans vandaag, ongeveer as we speak, ik denk dat het net klaar is, ook aan de bonus van Warffum uitgelegd. En we hebben het gewoon nog nodig, want onze energietransitie, die we echt met mannenmacht aan het doorvoeren zijn, kan niet zo snel dat we zonder het gas uit Warffum kunnen.
BOS
Maar het Groningenveld ligt er praktisch naast. Daar stopt u en hier gaat u door. Hoe rijmt u dat?
SCHOOF
Met het Groningenveld hebben we een snoeiharde afspraak over gemaakt dat we daar stoppen. Ik ben van de week in Groningen geweest, heb gezien wat die uitbevingen daar hebben aangericht. Dus elke discussie over ook maar iets openen op dat grote gasveld is niet aan de orde. En ten aanzien van de kleine gasvelden heeft dit kabinet eigenlijk altijd de lijn gehad dat we bekijken hoe we daarmee verder gaan. We hebben niet gezegd dat we ze gaan sluiten. We hebben nu gezegd dat we ten aanzien van Warffum echt door moeten. En ten aanzien van de Waddenzee, ik ben even de plaatsnaam kwijt, maar ten aanzien van de Waddenzee dat we met de NAM in overleg gaan met de intentie om daar niet uiteindelijk naar gas te gaan boren. Maar daar moeten we naar kijken hoe zich dat de komende half jaar ontwikkelt.
BOS
Maar tot slot bent u niet bang dat we over een aantal jaar toch weer met precies hetzelfde zitten als met dat Groninger gasveld?
SCHOOF
Nee, omdat dit een echt aanzienlijk ander gasveld is. En bovendien ten aanzien van Warffum, elke officiële adviesinstantie ook heeft gezegd dat het daar kan.
VRAAG (ONBEKEND)
Kort, een vraag daar… In Ternaard heeft het kabinet bij de Waddenzee eigenlijk gezegd: we willen die vergunning heel graag weigeren voor de gaswinning daar, maar dat kan eigenlijk niet. Het Staatstoezicht op de Mijnen zegt: er is daar geen veilige gaswinning mogelijk. Hoe kan dat? Wat is de boodschap die u dan geeft als u zegt: we kunnen die vergunning toch niet weigeren?
SCHOOF
We hebben vandaag de boodschap gegeven dat wij in overleg gaan met alle partijen met de intentie om niet te komen tot gasboringen. Dat is de boodschap die we vandaag hebben afgegeven.
VRAAG
Maar als de NAM de poot stijf houdt, dan heeft u geen poot om op te staan.
SCHOOF
Maar we gaan dus met ze praten. En we hebben er vertrouwen in. Daarom zeggen we ook dat de intentie is om daar niet te gaan boren.
VRAAG
Maar waar haalt u dat vertrouwen dan vandaan? Gaat u ze geld geven?
SCHOOF
Er zijn natuurlijk voorafgaande gesprekken geweest. Daarop is dat vertrouwen gebaseerd. Maar het kan ook fout gaan. Dat zal ik zonder meer toegeven. Maar wij hebben vertrouwen in dat we deze gesprekken kunnen doen. Dat is een belangrijke boodschap die we vandaag ook publiekelijk hebben afgegeven. En daar is minister Hermans nu onderweg naar Friesland.