Aanpak onbedoelde en ongewenste zwangerschap

1 op de 5 vrouwen onbedoeld zwanger

Het aantal tienerzwangerschappen in Nederland is laag, vergeleken met andere landen. En de abortuszorg in Nederland wordt gezien als één van de beste in de wereld. Toch raakt 1 op de 5 vrouwen in haar leven onbedoeld zwanger. En jaarlijks krijgt 1% van de Nederlanders tussen de 18 en de 50 jaar te maken met een onbedoelde zwangerschap. 38% van deze zwangerschappen blijkt ook ongewenst.

Een onbedoelde zwangerschap is een zwangerschap die ontstaat zonder dat dit de wens of planning was. Een onbedoelde zwangerschap kan ongewenst zijn, maar dat hoeft niet. En een bedoelde of geplande zwangerschap kan door een samenloop van omstandigheden toch ongewenst blijken.

Een onbedoelde of ongewenste zwangerschap kan iedereen overkomen. 2/3 van de vrouwen die onbedoeld zwanger raakt, gebruikt een vorm van anticonceptie. Uit de Jaarrapportage Wet afbreking zwangerschap (Wafz) blijkt dat bijna de helft van de vrouwen die kiest voor een abortus al 1 of meerdere kinderen heeft.

Aanpak ‘Onbedoelde en ongewenste zwangerschap’

Het kabinet wil onbedoelde en ongewenste zwangerschappen voorkomen. En het hele proces van ondersteuning en zorg bij zwangerschap, abortus en geboorte verbeteren. Bijvoorbeeld door het regelen van goede laagdrempelige informatie, keuzehulp en psychische en maatschappelijke hulp bij onbedoelde zwangerschap. Dit gebeurt via de aanpak ‘Onbedoelde en ongewenste zwangerschap’. De verschillende activiteiten binnen deze aanpak richten zich op een brede doelgroep: meiden, jongens, vrouwen en mannen. De aanpak loopt van 2023 tot en met 2025.

Een onbedoelde zwangerschap voorkomen

De aanpak focust ten eerste op de fase waarbij er nog geen zwangerschap (conceptie) is en de manieren om onbedoelde en/of ongewenste zwangerschap te voorkomen. Zo wil het kabinet alle mensen die in de vruchtbare leeftijd zijn laten nadenken over hun kinderwens. Is er op dit moment een kinderwens? En zo niet, wat zijn de mogelijkheden om een zwangerschap te voorkomen? Dat gebeurt met:

• Seksuele vorming op scholen, middels de Stimuleringsregeling Gezonde Relaties en Seksualiteit. Deze regeling stimuleert en ondersteunt scholen die aandacht willen besteden aan relaties en seksualiteit.
• Gratis en toegankelijke anticonceptie voor personen in een kwetsbare situatie. Personen in een kwetsbare situatie hebben een gebrek aan financiële middelen om de anticonceptie te bekostigen. Of een gebrek aan gezondheidsvaardigheden en kennis om aan anticonceptie te komen en deze correct te gebruiken. Om onbedoelde en/of ongewenste zwangerschappen en (herhaalde) abortussen te voorkomen, zijn er extra maatregelen om gratis en toegankelijke anticonceptie beschikbaar te maken. 
• Publiekscommunicatie over misvattingen rondom onbedoelde zwangerschap. En over correct en passend anticonceptiegebruik. 

Informatie en ondersteuning bij onbedoelde zwangerschap

Niet alle onbedoelde of ongewenste zwangerschappen zijn te voorkomen. Daarom vindt het kabinet goed vindbare en kloppende informatie en hulp voor iedereen die dit nodig heeft belangrijk.

• In 2022 is de website van het informatiepunt Onbedoeld Zwanger vernieuwd. De website geeft algemene informatie over onbedoelde zwangerschap. Ook is er een chat- en telefoonlijn die 7 dagen per week 24 uur per dag bereikbaar is. Het informatiepunt kan zwangeren ook doorsturen naar hulpverleners en organisaties die verder ondersteunen bij het maken van een keuze (keuzehulp).
• Per 1 juli 2023 is er een landelijk netwerk voor hulp na een abortus. Dit is voor vrouwen en mannen die psychosociale problemen ervaren vanwege een abortus. De hulp is gratis. Vrouwen en mannen kunnen zonder doorverwijzing van de huisarts deze hulp krijgen. 
• Voor huisartsen is er een e-learning ontwikkeld over wat ze kunnen doen en betekenen voor een patiënt die onbedoeld zwanger raakt. Zo kunnen zij zwangeren goed informeren en doorverwijzen voor de juiste hulp.
• De Leidraad huisartsenzorg bij een onbedoelde zwangerschap is in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport vernieuwd. Er is nu meer aandacht voor voorlichting over de hormonale anticonceptiemiddelen. En de verwijzingsmogelijkheden, onder andere naar keuzehulp, zijn geactualiseerd. 

Zorg en ondersteuning voor (aanstaande) ouders: een Kansrijke Start

Er zijn ook mensen in een kwetsbare situatie die besluiten een onbedoelde zwangerschap te voldragen. Zij hebben vaak extra ondersteuning nodig tijdens en vlak na de zwangerschap. Zo krijgt het kind een kansrijke start. Voor deze ondersteuning werkt het kabinet nauw samen met het actieprogramma Kansrijke Start. Dat programma richt zich op de eerste 1000 dagen van het mensenleven: vanaf 10 maanden voor de geboorte tot ongeveer 2 jaar na de geboorte. Deze periode is namelijk heel belangrijk voor de rest van het leven. 

Onderzoek en monitoring

Het RIVM doet onderzoek naar onbedoelde en ongewenste zwangerschap. 

Binnen het Kennisprogramma Onbedoelde zwangerschap en kwetsbaar (jong) ouderschap werken organisaties en gemeenten aan verschillende onderzoeken. Het doel is om onbedoelde zwangerschappen te voorkomen. En om zwangeren bij onbedoelde zwangerschap te ondersteunen.

Daarnaast is er het leernetwerk KOOZ (Kwetsbaar Ouderschap Onbedoelde Zwangerschap). Hierin ontmoeten onderzoekers, professionals en ervaringsdeskundigen elkaar. Ze werken samen, vergelijken onderzoeksresultaten en leren van elkaar. Ook onderzoeken ze de factoren die leiden tot een onbedoelde zwangerschap. En worden de ervaringen van vrouwen en mannen die zorg en ondersteuning hebben bij onbedoelde en/of ongewenste zwangerschap en abortus onderzocht. Met de resultaten van deze onderzoeken, kan de zorg worden verbeterd.