Maatregelen tegen overstromingen

Oorzaken overstromingen en wateroverlast

De kans op overstromingen en wateroverlast neemt toe door meerdere oorzaken:

• De zeespiegel stijgt en het klimaat verandert door opwarming van de aarde. Klimaatverandering veroorzaakt extreme regenbuien en langdurige natte periodes.
• Door bodemdaling groeit het niveauverschil tussen de zee en de bodem. Veengronden zakken in. Hierdoor kost het veel meer moeite om een teveel aan regenwater weg te pompen. Het gevolg is dat het grondwater op sommige plaatsen hoger komt te staan.
• Verstedelijking zorgt voor meer bebouwing en bestrating. Hierdoor is er minder grond beschikbaar waardoor water weg kan zakken. Overtollig water kan niet meer wegstromen door rioleringen en gemalen.

Het kabinet wil daarom water en bodem sturend laten zijn bij beslissingen over de inrichting van het land.

Dijken, duinen en dammen beschermen Nederland

Waterkeringen, zoals dijken, duinen en dammen, beschermen ongeveer 60% van Nederland tegen overstromingen. In dit overstroombare gebied wonen zo'n 9 miljoen mensen. Dit aantal neemt toe. Ook is de economische waarde in deze gebieden gestegen. Er wordt 70% van het bruto nationaal product verdiend. Om een watersnoodramp vóór te zijn, worden verschillende maatregelen genomen.

Maatregelen tegen overstromingen

• Nieuwe eisen voor dijken, dammen en duinen

  Sinds 2017 gelden er nieuwe veiligheidsnormen voor dijken, dammen en duinen. De oude veiligheidsnormen komen uit de jaren ’60. Ondertussen is er meer kennis over waterveiligheid. Bijvoorbeeld dat water niet alleen over de dijk kan stromen, maar ook onder een dijk door. Daarom gelden er in Nederland nieuwe veiligheidseisen. Tot en met 2050 hebben de waterschappen en Rijkswaterstaat de tijd om de dijken en duinen te versterken. Dan is iedereen in Nederland minimaal even goed beschermd tegen overstromingen. Gebieden waar veel slachtoffers kunnen vallen of waar de economische schade groot zou zijn worden extra beschermd. Bijvoorbeeld de kerncentrale in Borssele. In de deltabeslissing Waterveiligheid van het Deltaprogramma staan de nieuwe normen voor de waterveiligheid beschreven.

• Beoordeling en aanpak waterkeringen

  Waterkeringen worden tenminste eens in de 12 jaar beoordeeld door waterschappen en Rijkswaterstaat. Dat gebeurt door toepassing van het Beoordelings- en ontwerpinstrumentarium (WBI). Hierin staan regels voor de beoordeling van de waterkeringen. De 1e beoordelingsronde op basis van de nieuwe veiligheidsnormen op 1 januari 2017 gestart. De minister van IenW heeft eind 2023 aan de Tweede en Eerste Kamer over het landelijk veiligheidsbeeld van de primaire waterkeringen gerapporteerd. Het WBI is op 1 januari 2024 overgegaan in het Beoordelings- en ontwerpinstrumentarium (BOI).

• Hoogwaterbeschermingsprogramma

  In het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) voeren waterschappen en Rijkswaterstaat dijkversterkingen uit. Dit doen zij om ervoor te zorgen dat de inwoners van Nederland worden beschermd tegen overstromingen vanuit de zee, grote rivieren en grote meren. Het Hoogwaterbeschermingsprogramma is onderdeel van het Deltaprogramma.

• Overtollig water vasthouden of afvoeren

  De overheid reserveert ruimte in Nederland om overtollig water vast te houden. Bijvoorbeeld in parken, recreatiegebieden, natuurgebieden of groenvoorzieningen. Ook kan water terecht in zogenaamde retentiegebieden. Deze gebieden zijn speciaal bedoeld voor opvang van water. De overheid wijst ook polders aan om water in op te vangen.

• Deltaprogramma

  Met het Deltaprogramma beschermt de overheid Nederland nu en in de toekomst tegen overstromingen. Ook zorgen plannen uit dit programma voor voldoende zoetwater. In het Deltaprogramma wordt onder andere het Nationaal Waterprogramma  2022-2027 uitgewerkt. Dit plan beschrijft de richting van het nationale waterbeleid in deze periode. Met een vooruitblik richting 2050. De Deltacommissaris zorgt ervoor dat het Deltaprogramma jaarlijks wordt bijgewerkt en wordt uitgevoerd.

• Beleidstafel wateroverlast en hoogwater
  In juli 2021 viel in Midden- en Zuid-Limburg en ook in België en Duitsland in korte tijd extreem veel regen. Beken liepen over, de uiterwaarden en lage gebieden waren overvol. Het water stroomde door huizen en straten. Dat was de reden dat de minister van Infrastructuur en Waterstaat de Beleidstafel wateroverlast en hoogwater heeft ingericht.
  De beleidstafel wateroverlast en hoogwater geeft advies hoe Nederland beter te beschermen tegen de gevolgen van extreme neerslag. De minister stuurde op 11 maart 2022 het eerste advies van de beleidstafel naar de Tweede Kamer. 

Op 19 december 2022 volgde het tweede en laatste advies van de beleidstafel. In dit advies staat dat schade niet altijd voorkomen kan worden. Extreme neerslag gaat door klimaatverandering vaker voorkomen. Nederland moet zich daarop voorbereiden, om grote gevolgen te voorkomen. Dat moeten overheden, burgers en bedrijven samen doen. Overheden gaan met 7 punten aan de slag om Nederland beter voor te bereiden.

1. Maak iedereen waterbewust en zelfredzaam. Benader mensen gericht met informatie die voor hen bruikbaar is, zodat ze weten wat er kan gebeuren en wat ze zelf kunnen doen. 
2. Werk in het hele stroomgebied van beken en rivieren. Het hele stroomgebied doet mee om de gevolgen van extreme neerslag op te vangen. 
   • Laat meer water in de grond zakken, door bijvoorbeeld het weghalen van verharding. 
   • Ontwikkel juridische mogelijkheden om ruimte te houden voor beken en sloten. 
   • Neem voor de waterveiligheid maatregelen die niet alleen in de grote rivieren helpen, maar ook in de beken en sloten. 
3. Doe meer voor bescherming tegen extreme wateroverlast. Doe onderzoek en organiseer bijeenkomsten om de gevolgen van extreme buien in een groot gebied in kaart te brengen. Beslis welke maatregelen nodig zijn om de gevolgen van wateroverlast zo goed mogelijk op te vangen.
4. Voorbereiden op een crisis. Neem extreme neerslag mee in de voorbereiding van een crisis. Zorg dat informatie uit de hoogwaterverwachting aansluit bij de informatie die burgers en bedrijven nodig hebben om maatregelen te treffen.
5. Klimaatrobuust herstel van schade. Als er waterschade is, moet deze zo hersteld worden dat bij een volgende keer geen of minder schade is. 
6. Werk samen met buurlanden op alle grensoverschrijdende wateren. Water houdt zich niet aan grenzen. Ontwikkel kennis samen met de buurlanden, deel informatie en werk gezamenlijk aan oplossingen.
7. Samen slim aan de slag. Extreme neerslag is niet de enige uitdaging in Nederland. Werk aan een klimaatrobuuste inrichting van Nederland via alle ruimtelijke ontwikkelingen.  

Lees de publiekssamenvatting van het advies (pdf).

Europese afspraken tegen overstromingen

De Europese Unie (EU) bepaalt het Europese beleid op het gebied van overstromingsrisico's (in het Engels). Het ene land mag niet in de problemen komen door maatregelen van het andere land. Daarom moeten EU-landen met elkaar samenwerken. En ze moeten hun beleid op elkaar afstemmen. De beleidsregels staan in de EU-richtlijn Overstromingsrisico's. Deze richtlijn is een onderdeel van de Omgevingswet.

Ook zijn de EU-landen verplicht om kaarten te hebben die de overstromingsrisico’s aangeven. De Nederlandse kaarten met overstromingsrisico's staan op de website Risicokaart.