Ga direct naar inhoud

Regels rondom voorbehouden handelingen door zorgpersoneel

Veel medische handelingen brengen risico’s mee. Een aantal van deze risicovolle handelingen mogen alleen door bevoegd zorgpersoneel worden uitgevoerd. Dit zijn de zogenoemde voorbehouden handelingen.

Voorbehouden handelingen bij wet geregeld

In de Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg (Wet BIG) staan de voorbehouden handelingen. Hier staat ook wie ze zelfstandig of in opdracht mag uitvoeren.

Risicovolle handelingen en voorbehouden handelingen

Een risicovolle handeling houdt in dat gezondheidsschade kan ontstaan bij onzorgvuldig of onbekwaam medisch ingrijpen. Er zijn 14 risicovolle handelingen die alleen deskundig en bekwaam zorgpersoneel mag uitvoeren. Dit zijn de voorbehouden handelingen.

Niet alle risicovolle handelingen zijn voorbehouden. Een infuus inbrengen is bijvoorbeeld een voorbehouden handeling volgens de Wet BIG. Een infuuszak verwisselen is een risicovolle handeling, maar niet voorbehouden.

Voorbehouden handelingen deskundig en bekwaam uitvoeren

Wie voorbehouden handelingen uitvoert, moet dat deskundig en zorgvuldig doen. Ook moet diegene bekwaam zijn. Dat wil zeggen dat diegene voldoende kennis en vaardigheid heeft om de handeling uit te voeren. Anders ontstaan onverantwoorde risico's voor de gezondheid van de patiënt.

Deskundigheid zorgverlener

Om deskundig te worden, volgen zorgverleners een opleiding. Is een beroep vastgelegd in de Wet BIG? Dan staan in die wet voor dat beroep ook:

  • de opleidingseisen;
  • het deskundigheidsgebied (voor een arts is oncologie bijvoorbeeld een deskundigheidsgebied).

Wie aan deze eisen voldoet, mag de wettelijk beschermde titel voeren die bij dat beroep hoort. 

Kwaliteitseisen beroepsgroepen

De beroepsgroepen binnen de zorg bepalen in overleg met het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) welke eisen zij stellen aan deskundigheid. Dit doen zij via hun beroepsvereniging. Bijvoorbeeld de beroepsvereniging Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland (V&VN). Zo waarborgen de beroepsgroepen de kwaliteit van hun zorgverleners.

Bekwaamheid zorgverlener

Elke zorgverlener met een BIG-registratie mag alleen voorbehouden handelingen uitvoeren als die bekwaam is. Een zorgverlener is bekwaam als diegene:

  • kennis heeft over de handeling, de technieken, het doel, de anatomie, de risico’s, voor- en nazorg en eventuele complicaties;
  • de handeling en bijkomende activiteiten, zoals beslissen en informeren, goed uitvoert.

Zorgverleners krijgen deze kennis en vaardigheid door bijvoorbeeld een wettelijk erkende opleiding te volgen. Maar ook door bij- en nascholing, vaardigheidstraining of door een handeling vaker uit te voeren.

Richtlijnen voorbehouden en risicovolle handelingen

Voor zowel voorbehouden als risicovolle handelingen gebruiken instellingen vaak richtlijnen (protocollen). Zo’n richtlijn helpt de zorgverlener de handeling uit te voeren. En draagt zo bij aan de kwaliteit van de zorg. In een richtlijn staat een checklist voor de uitvoering van voorbehouden en risicovolle handelingen. Ook staat er in wie waarvoor verantwoordelijk is en hoe te handelen als het mis dreigt te gaan.
Zo kan bijvoorbeeld in een richtlijn voor verpleeghuizen staan: 

  • dat een verpleeghuis een overzicht maakt van de voorbehouden handelingen die zorgverleners in het verpleeghuis uitvoeren;
  • dat een verpleeghuis in kaart brengt welke bekwaamheid en bevoegdheid er is bij medewerkers van het verpleeghuis;
  • welke zorgvuldigheidseisen moeten worden nageleefd in een verpleeghuis.

Opdracht voorbehouden handelingen

Sommige medische handelingen brengen onaanvaardbare risico’s mee voor de gezondheid van de patiënt. Deze voorbehouden handelingen mogen enkel door – of in opdracht van – bevoegd zorgpersoneel worden uitgevoerd.

Documenten met uitleg opdrachtregeling