Grondbeleid

Grondbeleid hulpmiddel bij omgevingsbeleid

Het grondbeleid is een hulpmiddel bij het uitvoeren van het omgevingsbeleid van de overheid. In het kader van het omgevingsbeleid wordt de maatschappelijk gewenste bestemming van de grond vastgelegd. Dit gebeurt via een plan of besluit op basis van de Wet ruimtelijke ordening (Wro). Daarmee geeft de overheid aan waar plaats is voor bijvoorbeeld:

• woningen;
• bedrijven;
• landbouw;
• wegen.

Het grondbeleid draagt eraan bij dat die bestemmingen werkelijkheid worden.

Werking van het grondbeleid

Wordt aan de rand van de stad een woonwijk gebouwd? Dan kopen de gemeente of ontwikkelaars de grond en delen de landbouwpercelen op in bouwkavels. De gemeente zorgt voor wegen en andere openbare voorzieningen. Deze zijn nodig om in de wijk te kunnen wonen.
Dit proces speelt zich ook af bij ontwikkelingen in de bestaande stad en inrichting van landelijk gebied. Door het grondbeleid verloopt het proces soepel en eerlijk.

Grondbeleid in stedelijk gebied

In het stedelijk gebied kan de gemeente in grote lijnen kiezen tussen 3 vormen van grondbeleid:

1. Actief grondbeleid
   De gemeente koopt de grond, verkavelt de grond opnieuw en geeft de grond weer als bouwkavels uit.
2. Faciliterend grondbeleid
   De eigenaren passen in onderling overleg de verkaveling aan. De gemeente legt de openbare voorzieningen aan. De kosten hiervan verhaalt de gemeente op de eigenaren die de bouwplannen uitvoeren. Dit staat in de Wet ruimtelijke ordening.
3. Publiek-private samenwerking
   Via een gezamenlijke onderneming van de gemeente en ontwikkelaars (Gemeenschappelijke Exploitatiemaatschappij) wordt grond herverdeeld en in kavels gesplitst.

Grondbeleid in landelijk gebied

In het landelijk gebied kan de verkaveling van de grond ook worden aangepast door grond te ruilen. In de Wet inrichting landelijk gebied (Wilg) is geregeld dat de provincies een herverkaveling kunnen organiseren. Eigenaren kunnen grond ook op vrijwillige basis ruilen via een zogenaamde kavelruil.

Stelsel van het grondbeleid

De Rijksoverheid draagt een bijzondere verantwoordelijkheid voor het stelsel van het grondbeleid. Dat stelsel bepaalt welke mogelijkheden gemeenten en provincies hebben om een grondbeleid te voeren. Het stelsel van het grondbeleid bestaat onder andere uit:

• De Wet ruimtelijke ordening
  Deze wet maakt het mogelijk om kosten van de aanleg van wegen en andere openbare voorzieningen op bouwers en ontwikkelaars te verhalen.
• De Onteigeningswet en de Wet voorkeursrecht gemeenten
  Deze wetten maken het mogelijk dat (onder voorwaarden) de overheid grond in bezit neemt. Of een eerste recht op koop heeft als de eigenaar de grond wil verkopen.
• De Wet inrichting landelijk gebied
  Hierin staan regelingen voor herverkaveling van grond en vrijwillige ruil bij overeenkomst.
• De Wet Belastingen op Rechtsverkeer en de Wet Omzetbelasting
  Deze wetten bepalen of en hoeveel belasting is verschuldigd bij overdracht van grond en gebouwen.
• Het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten (BBV)
  Hierin staan regels over de financiële risico’s die provincies en gemeenten mogen nemen. Dit heeft dan betrekking op aankoop van grond voor gebiedsontwikkeling. Of investeringen in de aanleg van openbare voorzieningen.

Nieuwe ontwikkelingen grondbeleid

Enkele wetten worden in hun geheel of grotendeels overgezet naar de Omgevingswet. Dat is om de wetgeving overzichtelijker en gemakkelijker toepasbaar te maken. Het gaat om:

• de Wet ruimtelijke ordening (afdeling grondexploitatie);
• de Onteigeningswet;
• de Wet voorkeursrecht gemeenten;
• de Wet inrichting landelijk gebied.

Dit voorstel is opgenomen in de Aanvullingswet grondeigendom. De Aanvullingswet bevat ook een regeling voor stedelijke kavelruil. De website stedelijkekavelruil.com bevat meer informatie over het stimuleringsprogramma stedelijke kavelruil.
De Raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur heeft in juni 2017 een advies uitgebracht over het grondbeleid: ‘Grond voor gebiedsontwikkeling’ (pdf). Dit advies bevat aanbevelingen over verschillende elementen van het stelsel van het grondbeleid.

Berekening plankosten met plankostenscan

Door een aanpassing van de cao voor gemeenteambtenaren mogen gemeenten hogere plankosten in rekening brengen bij de afgifte van een omgevingsvergunning voor bouwactiviteiten. Plankosten zijn personele kosten die verband houden met de grondexploitatie. Bijvoorbeeld stedenbouwkundigen, juristen en civiel-technici. Via een rekenmodel (de plankostenscan) kunnen gemeenten de maximale plankosten berekenen. De huidige cao gemeenten loopt van 1 januari 2023 tot 1 januari 2024. Als de uurtarieven van gemeenteambtenaren veranderen, wordt de plankostenscan aangepast.