Toespraak minister Weerwind bij het jaarcongres van de KNB in Den Bosch
Toespraak van minister Weerwind voor Rechtsbescherming bij het jaarcongres van de KNB in Den Bosch op 6 oktober 2023,
‘To be or not to be. That is the question’.
Dames en heren, William Shakespeare was niet alleen de grootste schrijver van zijn tijd en misschien wel van alle tijden, maar hij was ook een geschoold liefhebber van het recht en het notarieel recht. Hij haalde hier inspiratie uit voor zijn werk: veel conflicten in zijn toneelstukken gaan over overeenkomsten, sluwe streken en misverstanden.
Het meest prominent misschien wel in The Merchant of Venice, de Koopman van Venetië. Hier wordt een lening verstrekt tegen een stuk vlees van het lichaam van de begunstigde, waarna de discussie zich verbreedt tot welk stuk vlees dat dan moet zijn.
Dat waren nog eens mooie discussies op kantoor.
De fascinatie van Shakespeare met het notarieel recht is opvallend, omdat we dit verder nauwelijks terugzien in de populaire cultuur. Toen niet, en nu niet. Geen films met Jack Nicholson over notarissen, geen spannende series op Netflix.
De notaris heeft een degelijk en onkreukbaar imago. Dat klinkt misschien niet flitsend, maar het is wel zoals het hoort.
Dit is iets om trots op te zijn en dat zijn jullie ook. Elke notaris die ik spreek is oprecht en terecht trots op zijn vak en op het belang voor de samenleving. Ik hoor de bevlogenheid in uw stem en zie de begeestering in uw ogen, bijvoorbeeld als het gaat om nieuwe uitdagingen als AI, of de digitale oprichting van een besloten vennootschap.
Het moderne notariaat is innovatief, zelfbewust en staat midden in de samenleving. Kortom: het leeft.
Tegelijk is dat robuuste imago van de notaris er niet voor niets, en het is ook goed dat het er is. Onkreukbaarheid en betrouwbaarheid zijn de fundamenten van het notariaat. Immers, een notaris kiest geen partij, zegt waar het op staat en geeft houvast en vertrouwen.
Zoals notaris G.W. Van Eck in zijn proefschrift in 1880 opmerkte. ‘De authentieke akte is het zekerste en onfeilbaarste bewijs, waarop men zich kan beroepen. De wet hecht aan dezelve een onbepaald geloof’.
Eerder al, in 1867, merkte de staatscommissie die de notariswet moest herzien, op dat de notaris ‘de bewaarder en handhaver van het algemeen vertrouwen’ is.
Dit vertrouwen is nog steeds groot, blijkt uit het laatste onderzoek (2019). En terecht: de notaris verschaft rechtszekerheid, bevordert rechtsbescherming en waarborgt een goed functionerend rechtsverkeer door advisering en het vastleggen van rechtshandelingen en rechtsverhoudingen in notariële akten.
Dat wij hier in Nederland van oudsher best goed in zijn, onderstreept de Unesco door het Amsterdamse notarieel archief op te nemen in haar ‘memory of the world’ programma. De grootte en zorgvuldigheid van dit archief is uniek in de wereld – zó uniek dat het nu wordt gedigitaliseerd en voor de eeuwigheid wordt bewaard.
We kunnen dus wel stellen dat de reputatie, het belang en de integriteit van het Nederlandse notariaat (hoewel er altijd uitzonderingen zullen zijn) boven elke twijfel is verheven.
En dat is ontzettend knap voor een beroepsgroep die, laten we zeggen, wat laat de moderne tijd binnenwandelde, met de eerste vrouwelijke notaris in 1947, de eerste universitaire opleiding in 1958, en de vrije vestigingskeuze in 1999.
Dit lag overigens niet alleen aan de notaris zelf. Als een wervelend personage in een stuk van Shakespeare gaf de overheid het notariaat geregeld een wisselende boodschap mee. Van een overheidsdienaar mét privileges tot een vrij beroep zónder privileges:
wie zich een beetje verdiept in de relatie van de notaris tot de overheid ziet een terugkerend getouwtrek over vrijheid, verantwoordelijkheid en uiteindelijk, in de kern, vertrouwen.
Ik constateer met tevredenheid maar ook met enige opluchting dat de personages elkaar inmiddels gevonden hebben in een stabiele, evenwichtige vriendschap. En dat is zéker ook mede te danken aan de constructieve opstelling van de KNB.
Ik heb de notarissen leren kennen als een beroepsgroep die haar traditionele rol in de maatschappij niet verzaakt, en tegelijk vooruit wil. En die zich heel goed realiseert waar het in dit vak om draait. Om vertrouwen. Om mensen.
Want het vak van notaris is vooral een mensenvak. Je moet je kunnen inleven in de wensen en zorgen van je klant. Hen geruststellen, maar ook de waarheid vertellen. Je moet begrijpelijk maken wat vaak in ondoorgrondelijk abracadabra in wetboeken en notariële akten staat beschreven.
Het vastleggen van afspraken over partnerschappen, overlijden, huisvesting, kinderen, ondernemingen: het raakt aan de belangrijkste bestaansvoorwaarden en de diepste emoties.
Het is ook om deze reden dat de notaris voor elke Nederlander toegankelijk zou moeten zijn. Weten mensen voldoende wat een notaris doet en waar je hem of haar voor nodig hebt? Waar je hen kunt vinden? Is de taal begrijpelijk genoeg? Is de notaris betaalbaar, ook voor mensen met een kleinere beurs?
En als het antwoord hierop ‘nee’ is, hoe lossen we dit dan op?
Een van de mogelijke oplossingen is een sociaal notariaat. Wat ik daaronder versta: een in alle opzichten laagdrempelig kantoor waar iedereen met een notariële hulpvraag geholpen wordt.
Er is een maatschappelijke vraag, er is politieke wil en ik meen dat ik ook op de bereidwilligheid van de KNB op dit dossier kan rekenen.
Zoals u misschien weet heb ik begin dit jaar opdracht gegeven tot een WODC-onderzoek naar de toegang tot notariële dienstverlening. De resultaten verwacht ik begin 2024.
We moeten het goed doen, we moeten het zorgvuldig doen, en dat kost nu eenmaal tijd. Dus ik kan er hier niet al te veel over zeggen, behalve een beroep op u om met ons, en met uw beroepsorganisatie, mee te denken.
En ook het belang te zien van een toegankelijk en betaalbaar notariaat. U doet dat ook al: er is sinds de marktwerking een grote diversiteit in diensten en prijzen, en veel kantoren bieden een gratis eerste gesprek aan. Deze inspanningen zijn te prijzen. De vraag is: is het, over de hele linie, genoeg?
Hóe wij hier samen uit gaan komen, dat is dus nog even de vraag. Maar dat wij hier uit gaan komen staat voor mij vast. Dit heeft vooral te maken met de flexibiliteit en de vooruitgangsgeest die ik binnen het hele notariaat ontwaar.
Dames en heren. De samenleving verandert in rap tempo, en het notariaat moet, wil en gaat hierin mee. Denk aan digitale cliëntdossiers of de komst van nieuwe technologische ontwikkelingen, zoals het gebruik van AI en blockchain.
In de innovatielabs van de KNB wordt hier al op voorgesorteerd en worden samenhangende vraagstukken op het gebied van authenticiteit, identificatie en privacy verkend.
Het notariaat verdient waardering voor de wijze waarop wordt gewerkt aan (digitale) rechtszekerheid. Het mag wel eens gezegd worden dat het notariaat daarin voorloopt op andere juridische beroepsgroepen.
Ook wat betreft de bereikbaarheid en de begrijpelijkheid maakt het notariaat welkome stappen. Het aanbieden van leesbare akten staat al langer op de agenda van de KNB.
Ook beeld en video worden steeds vaker gebruikt om ingewikkelde notariële begrippen en akten beter uit te leggen, zoals het aanvaarden van een nalatenschap of het opstellen van een testament.
Een mooi voorbeeld daarvan vind ik de samenwerking van de KNB met Steffie.nl. Daarnaast houdt de KNB de informatie op www.notaris.nl laagdrempelig en up-to-date, en is er de notaristelefoon waar burgers naar toe kunnen bellen met algemene vragen over onder andere erfenissen, testamenten en het kopen van een huis.
Kortom, dames en heren. Het notariaat gaat met zijn tijd mee. Dat is altijd al zo geweest, en ik ben ervan overtuigd dat u ook de uitdagingen van deze tijd een antwoord zult vinden.
En ik hoop ook dat u hierin de degelijkheid koestert, maar tegelijk de inspiratie in u omarmt. Ik kijk ernaar uit om, zolang het mij in deze functie gegeven is, samen met u de volgende stappen te zetten richting een toegankelijk en toekomstbestendig notariaat.
‘Expectation is the root of all heartache’, zei Shakespeare ooit, maar ik ga deze uitdaging graag met u aan.
Dank u wel.