Iran: vragen en antwoorden over de situatie en sancties
Nederland houdt de situatie in Iran scherp in de gaten. In september 2022 braken daar grote protesten uit. Er worden nu zeer zware straffen opgelegd aan Iraanse demonstranten. Vanwege het gebruik van geweld door de Iraanse autoriteiten en onderdrukking van de bevolking heeft de Europese Unie (EU) mensenrechtensancties opgelegd. Ook voor het leveren van Iraanse drones aan Rusland zijn EU-sancties opgelegd.
Het ministerie van Buitenlandse Zaken krijgt online veel vragen over de situatie in Iran en de sancties. We beantwoorden de meest gestelde:
Wat gebeurt er in Iran?
Op 16 september 2022 braken grote protesten uit in Iran. Die begonnen na de dood van de 22-jarige Mahsa Amini. Volgens ooggetuigen zou zij na haar arrestatie door de Iraanse moraalpolitie zijn mishandeld, met uiteindelijk de dood tot gevolg.
De intensiteit van de protesten in Iran lijkt inmiddels sterk afgenomen, maar de ernstige mensenrechtenschendingen gaan nog steeds door. De onderdrukking van demonstranten lijkt hierbij van de straten naar de rechtbanken verplaatst: demonstranten zijn op grote schaal gearresteerd en worden in veel gevallen tot lange celstraffen veroordeeld na een zeer korte rechtsgang die vaak niet voldoet aan de minimumgaranties voor een eerlijk proces.
Onafhankelijke monitoring van de situatie wordt sterk belemmerd door beperkingen in de toegang tot het internet, arrestaties van journalisten en afwezigheid van maatschappelijk middenveld.
Tientallen burgers die waren betrokken bij de protesten zijn zelfs ter dood veroordeeld. Begin december 2022 voerde Iran voor het eerst twee executies uit van personen die zijn opgepakt tijdens de demonstraties. Beide personen waren 23 jaar oud, één executie werd publiekelijk voltrokken. In januari 2023 werden opnieuw twee demonstranten geëxecuteerd.
De Iraanse autoriteiten kondigden aan ruim 80.000 gedetineerden amnestie te verlenen, waaronder ruim 22.000 personen die bij de protesten betrokken zouden zijn geweest. Het is op dit moment nog onduidelijk of deze beweringen kloppen. Nederland blijft dit op de voet volgen.
Vergiftigingen van schoolmeisjes
Begin maart 2023 verschenen verschrikkelijke berichten over grootschalige vergiftigingen van jonge meisjes op scholen in Iran. Meisjes moeten, overal ter wereld, veilig naar school kunnen gaan en veilig kunnen leren. Nederland vindt het belangrijk dat deze vergiftigingen grondig onderzocht worden en dat de verantwoordelijken worden gestraft.
Het is op dit moment onduidelijk wie er achter deze vergiftigingen zit. De Iraanse autoriteiten hebben aangekondigd de vergiftigingen te onderzoeken en inmiddels ook arrestaties verricht. Nederland blijft deze ontwikkelingen op de voet volgen.
Wat zijn de standpunten van Nederland over de situatie in Iran?
Nederland is zeer bezorgd over de mensenrechtensituatie in Iran en houdt de situatie scherp in de gaten. Burgers hebben het recht om vreedzaam te demonstreren, bijvoorbeeld voor vrouwenrechten of andere mensenrechten. Nederland heeft Iran vanaf het begin van de protesten herhaaldelijk opgeroepen om het (dodelijke) geweld tegen vreedzame demonstranten te staken, mensenrechten te respecteren en daders ter verantwoording te roepen. En om een gedegen, transparant en onpartijdig onderzoek in te stellen naar de dood van Mahsa Amini en de andere slachtoffers van (dodelijk) geweld door de Iraanse autoriteiten.
Onafhankelijk VN-onderzoek
Vanwege de ernstige zorgen over een gebrek aan gerechtigheid en een eerlijk rechtsproces in Iran zelf, blijft Nederland inzetten op het internationaal ter verantwoording roepen van daders van mensenrechtenschendingen in Iran.
Op 24 november hield de VN-Mensenrechtenraad een speciale zitting over Iran. Tijdens deze zitting is met Nederlandse steun een resolutie aangenomen waarmee een onderzoeksmechanisme ingesteld wordt naar alle mensenrechtenschendingen en burgerslachtoffers in Iran sinds de dood van Mahsa Amini. Dit is belangrijk om mensenrechtenschendingen in kaart te brengen en internationaal aan de kaak te blijven stellen.
Executies in Iran
Nederland veroordeelt de executies van vreedzame demonstranten ten strengste en roept Iran op onmiddellijk met deze praktijken te stoppen. Ook verdienen alle gearresteerde Iraanse burgers een eerlijk proces. Nederland is principieel tegen de doodstraf, onder welke omstandigheden dan ook. Op 15 december 2022 is de Iraanse ambassadeur in Nederland ontboden vanwege de executies van twee jonge demonstranten om deze boodschappen nogmaals te onderstrepen en specifiek op te roepen om nieuwe executies te voorkomen. In reactie op de executie van twee andere demonstranten op 7 januari 2023 is de Iraanse ambassadeur opnieuw ontboden. Nederland heeft ook andere EU-landen opgeroepen hetzelfde te doen. Veel landen hebben dat ook gedaan.
Zolang Iran doorgaat met executies van demonstranten en andere ernstige mensenrechtenschendingen, blijft Nederland zich binnen de EU inzetten voor aanvullende maatregelen en sancties voor wie zich schuldig maakt aan ernstige mensenrechtenschendingen.
Welke sancties legt de EU op aan Iran?
De EU legt om verschillende redenen sancties op aan Iran. Op 17 oktober 2022 heeft de EU – mede op initiatief van Nederland – voor het eerst sinds de protesten in Iran nieuwe mensenrechtensancties ingevoerd in reactie op de dood van Mahsa Amini en het (dodelijk) geweld tegen vreedzame demonstranten. Sindsdien zijn op 14 november 2022, 12 december 2022, 23 januari 2023, 20 februari en 20 maart 2023 extra mensenrechtensancties aangenomen, waardoor inmiddels in totaal 238 personen en entiteiten onder het EU-Iran mensenrechtensanctieregime zijn gesanctioneerd.
Hiermee zijn de tegoeden van de gesanctioneerde personen en entiteiten bevroren, en mogen EU-burgers en -bedrijven geen middelen meer aan hen ter beschikking stellen. Ook geldt er voor gesanctioneerde personen een reisverbod naar de EU.
Lees meer over de sancties tegen Iran op de website van de Raad van de EU.
Islamitische Revolutionaire Garde (IRGC)
Nederland is voorstander van het plaatsen van de Islamitische Revolutionaire Garde (IRGC) op de EU-terrorismelijst. Deze stap zou vooral een grote symbolische waarde hebben. Nederland heeft hiervoor in de EU gepleit. Uit onderzoek van de Juridische Dienst van de Raad is gebleken dat het juridisch momenteel niet mogelijk is om de IRGC op de EU-terrorismelijst te plaatsen. Nederland blijft zich ervoor inzetten om schendingen van het internationaal recht door de IRGC tegen te gaan. Nederland kijkt daarbij – in samenwerking met andere lidstaten – naar alle mogelijke instrumenten, waaronder sancties.
De IRGC staat wel al op een andere EU-sanctielijst: het Iran massavernietigingswapens-sanctieregime. Het is op dit moment al verboden om direct of indirect zaken te doen met de IRGC of tegoeden beschikbaar te stellen aan de IRGC.
Iraanse steun aan Rusland
Nederland heeft de Iraanse militaire steun aan Rusland streng veroordeeld. Op 20 oktober 2022 nam de EU – mede op initiatief van Nederland – nieuwe sancties aan in reactie op de Iraanse levering van drones (onbemande luchtvaartuigen) aan Rusland, ter ondersteuning van de Russische agressie tegen Oekraïne. Sindsdien zijn in november en december 2022 nog meer sanctiemaatregelen genomen tegen Iraanse personen en entiteiten die zijn betrokken bij de ontwikkeling en levering van drones aan Rusland. Sinds het begin van de Iraanse leveringen aan Rusland zijn hiervoor inmiddels 16 Iraanse personen en organisaties gesanctioneerd.
Meldpunt sanctieovertreding
Waarom sluiten we de Iraanse ambassade in Nederland niet?
Het is voor Nederland belangrijk om de deuren van diplomatie niet dicht te gooien, en om met Iran in gesprek te blijven. Juist om gevoelige boodschappen over te brengen. Uitzetting van Iraanse diplomaten zou ook directe gevolgen hebben voor onze eigen ambassade in Teheran. Dat is onwenselijk, omdat onafhankelijke monitoring van de mensenrechtensituatie in Iran op dit moment nog maar zeer beperkt mogelijk is. Het uitzetten van diplomaten zou dan ook niet bijdragen aan het tegengaan van straffeloosheid bij mensenrechtenschendingen, maar zou wel leiden tot verdere isolatie van de Iraanse bevolking.
Waarom wordt er nog steeds gesproken over een hernieuwd nucleair akkoord (JCPOA)?
Er zit al lange tijd weinig vooruitgang in de onderhandelingen over het nucleaire akkoord met Iran. Tegelijkertijd gaat Iran verder met het uitbreiden van de voorraden verrijkt uranium en de mogelijkheden om uranium te verrijken. Dit is zeer zorgwekkend. Nederland roept, samen met Europese partners, Iran bij herhaling op om deze ernstige stappen in de verkeerde richting ongedaan te maken.
Hoewel een hernieuwd diplomatiek akkoord op dit moment niet voor de hand ligt, blijft dit wel de beste manier om een Iraans kernwapen te voorkomen. En dat is essentieel voor de regionale, de Europese en ook onze nationale veiligheid.
Wat is het reisadvies voor Iran?
De veiligheidssituatie in Iran is slecht. De kleurcode van het reisadvies voor heel Iran is rood. Reis niet naar Iran. Verblijft u in Iran? Verlaat het land dan als dit op een veilige manier kan. Voor Nederlanders en andere personen met een buitenlandse nationaliteit bestaat een groot risico op arrestatie en detentie door de Iraanse autoriteiten.
Bent u nog in Iran en staat u niet geregistreerd bij de Nederlandse Ambassade? Ga naar de Informatieservice Buitenlandse Zaken en kies voor de optie ‘Aanmelden + Registratie bij de Ambassade’. Via deze informatieservice kan de Nederlandse Ambassade u snel bereiken. Lees het hele reisadvies voor Iran.
