Gedwongen opname en dwang in de geestelijke gezondheidszorg

Bij verplichte zorg krijgen mensen tegen hun zin een medische behandeling. Of ze worden onvrijwillig opgenomen in een instelling voor geestelijke gezondheidszorg (ggz). Dat kan alleen als iemand een gevaar vormt voor zichzelf of anderen, en er geen andere oplossingen zijn.

Gedwongen zorg bij psychische stoornis

Iemand kan door een psychische stoornis gevaar voor zichzelf of anderen zijn. Bijvoorbeeld omdat diegene zichzelf verwaarloost of pijn doet. Of omdat die agressief en gewelddadig is. In zo’n geval is er sprake van een (dreigend) ernstig nadeel. Iemand kan dan verplicht behandeld worden. Ook als die dat zelf niet wil.

De verplichte zorg kan een gedwongen opname zijn, bijvoorbeeld in een psychiatrisch ziekenhuis. Maar iemand kan ook verplicht zijn om regelmatig naar een instelling te gaan. Bijvoorbeeld om medicijnen te krijgen. Of iemand krijgt thuis medische controle of begeleiding. Dat heet een ambulante behandeling.

Alleen verplichte zorg als er geen andere oplossing is

Als iemand door een psychische stoornis een gevaar voor zichzelf of de omgeving is, kunnen familie, vrienden of zorgverleners vragen om verplichte zorg.

Maar mensen dwingen tot zorg die ze niet willen, heeft veel impact. Daarom kan dat niet zomaar.

Zorgverleners houden zich aan regels voor verplichte zorg. Bijvoorbeeld:

Ze geven alleen verplichte zorg als het echt niet anders kan. Dus als de zorg echt nodig is en er geen zorg is waarmee de patiënt vrijwillig instemt.
Zij gaan zo veel mogelijk uit van de voorkeuren van patiënten.
De zorg moet de patiënt helpen (effectief zijn). Zorgverleners mogen iemand dus alleen verplichte zorg geven als dat gevaarlijke situaties (het ernstig nadeel) oplost.
Zij regelen na iedere behandeling nazorg. Bijvoorbeeld om te kijken of het goed blijft gaan met de patiënt.

Verplichte zorg alleen na besluit rechter of burgemeester

Hulpverleners en zorginstellingen mogen mensen in een psychische crisis niet tegen hun zin behandelen. Dat mag alleen als de rechter of de burgemeester daar toestemming voor heeft gegeven.

Voor verplichte zorg zijn 2 procedures. Het hangt van de spoed en ernst van de situatie af welke procedure gekozen wordt:

Zorgaanbieders, zoals een psychiater, kunnen een aanvraag voor een zorgmachtiging doen bij de officier van justitie. Bijvoorbeeld als een patiënt zich verzet tegen medicatie. De officier van justitie kan dan de procedure bij de rechter starten.
Ook anderen kunnen zorgen over gedrag van iemand met een psychische aandoening melden. De gemeente kijkt dan wat iemand nodig heeft en kan zo nodig een melding doen bij de officier van justitie.
Degene met de psychische aandoening krijgt een melding dat de officier van justitie een zorgmachtiging voorbereidt.
De rechter beslist uiteindelijk of iemand gedwongen zorg krijgt en voor hoe lang. Dat is de 1e keer maximaal 6 maanden. Volgende keren kan dat langer zijn, tot maximaal 2 jaar.

Vormt iemand met een psychische aandoening een direct gevaar? Bijvoorbeeld omdat de persoon agressief wordt door een psychose? Dan kan de politie, de gemeente of een zorgaanbieder, bijvoorbeeld een huisarts of de ggz-crisisdienst, ingrijpen. Zij kunnen de burgemeester vragen om een crisismaatregel te nemen. De dreiging is dan zo groot dat er geen tijd is om de procedure voor een zorgmachtiging te volgen.

Als iemand meteen zorg nodig heeft, maar dat weigert, dan moet een psychiater de persoon onderzoeken. Verklaart de psychiater vervolgens dat zorg nodig is? Dan moet de burgemeester of een bevoegde wethouder binnen 18 uur beslissen of er verplichte zorg komt. Dat heet een crisismaatregel. Een crisismaatregel duurt maximaal 3 dagen. Verlengen kan alleen via de rechter.

Hulp voor patiënten die gedwongen zorg krijgen

Gedwongen zorg is ingrijpend voor mensen. Daarom krijgen patiënten die gedwongen zorg krijgen, juridische hulp van een advocaat. Patiënten kunnen ook hulp en advies krijgen van een patiëntenvertrouwenspersoon.

Patiënten kunnen hun eigen voorkeuren aangeven. Daarvoor zijn verschillende documenten, zoals een crisiskaart of signaleringsplan. Voorkeuren kunnen ook in een zelfbindingsverklaring of een plan van aanpak staan. Op de zorgkaart die de patiënt zelf mag maken, staan de wensen bij elkaar. Daar staat wat hulpverleners moeten doen bij bepaalde omstandigheden.

Instellingen voor verplichte zorg

Alle instellingen die verplichte zorg leveren, moeten geregistreerd staan in het locatieregister voor zorgaanbieders van verplichte zorg. Een verplichte opname is alleen mogelijk als in het register staat dat de instelling daarvoor geschikt is.

Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg

De regels voor verplichte zorg bij psychische stoornissen staan in de Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg (Wvggz).

Plannen voor wetswijzigingen verplichte zorg: praat mee

Het kabinet wil de wetten over verplichte zorg (Wvggz en Wzd) wijzigen, zodat patiënten beter worden beschermd en gedwongen zorg minder vaak nodig is. Iedereen (burgers, zorgprofessionals of zorginstellingen) kan tot 26 mei 2025 suggesties doen voor verbetering van de wetten en regels.