Speech minister Harbers Havengildediner Amports
Toespraak van minister Harbers (IenW) bij het Havengildediner Amports in Hotel Okura in Amsterdam, 24 november 2023.
Dames en heren,
Beste havenvrienden,
‘Amsterdam moet uitkijken dat het zijn haven niet vergeet. En dat terwijl de haven al sinds de Gouden Eeuw aan de basis staat van de welvaart van zo'n beetje heel Nederland’, het zijn de woorden van wijlen VNO-NCW voorman Hans de Boer, die hij in 2017 uitsprak op dit diner.
Misschien was u er wel bij toen hij die avond in de bres sprong voor de Amsterdamse havenregio en waarschuwde voor de gemeentelijke initiatieven, die volgens hem haaks stonden op het belang van de vierde zeehaven van Europa. De opening van de Zeesluis IJmuiden heeft Hans helaas niet meer meegemaakt. Wat zou hij, net als wij, trots zijn geweest op deze nieuwe, vernuftige voordeur van de Amsterdamse haven. Een voordeur die de bereikbaarheid van het Noordzeekanaalgebied, de havens en het Europese achterland waarborgt. Een voordeur die kansen biedt. En in mijn ogen ook een voordeur die verplichtingen schept. Want een haven met de grootste zeesluis van de wereld, die heeft de toekomst…
Op mijn werkbezoeken dit jaar heb ik met eigen ogen gezien hoe het havencluster van het Noordzeekanaalgebied druk bezig is met de energietransitie: walstroom, waterstof- en stikstofreductie, om er maar een paar te noemen.
Deze uitdagingen kosten veel geld. Ik ben dan ook blij dat we jullie een financiële impuls konden bieden voor de aanleg van walstroom. Cruiseschepen aan stekkers leveren namelijk niet alleen milieuwinst op, maar ook minder geluidsoverlast.
Een ander voorbeeld is de inzet voor het verbeteren van de bereikbaarheid. In afstemming met Rijkswaterstaat wordt hard gewerkt aan het onderhoud van het Noordzeekanaal, waarbij het streven is om in ieder geval het basiskwaliteitsniveau in stand houden.
Een andere uitdaging is het tegengaan van de verzilting van het Noordzeekanaal. Die kans is namelijk flink toegenomen met de ingebruikname van Zeesluis IJmuiden. Onder de naam ‘Selectieve Onttrekking’ bouwt Rijkswaterstaat nu een damwand, een soort ‘brievenbus onder water’ die ervoor zorgt dat het zoute water weer teruggestuurd wordt naar zee.
Over bereikbaarheid gesproken. Het is bekend dat er in Amsterdam veel aandacht is voor brugverbindingen over het IJ. De Oostbrug komt daar, zo heb ik begrepen, als eerste voor in aanmerking. Bruggen zijn inderdaad belangrijk voor de bereikbaarheid van de stad. Tegelijkertijd moeten we ook de scheepvaart die onder die bruggen doorvaart niet vergeten. De vaarroute over het IJ richting het Amsterdam-Rijnkanaal is voor de haven, voor Nederland en het voor ons achterland een belangrijke vaarwegverbinding die we moeten blijven koesteren.
De sector en ik geloven in een duurzame, nationale en internationale toekomst van de haven van Amsterdam. In januari was ik op werkbezoek bij het Havenbedrijf Amsterdam. De focus was het havengebied als waterstofhub.
Bij Prodock nam ik een kijkje bij Photanol en Goodfuels. Mooi om te zien hoe de energietransitie voor biobrandstoffen hier begint. In augustus maakte ik met diverse havenondernemers een rondvaart door de haven en ging ik op bezoek bij Zenith Energy, waar we de kansen bespraken over de energietransitie in het Amsterdamse havengebied.
Tegelijkertijd weet ik ook dat niet iedereen ditzelfde toekomstbeeld voor ogen heeft. Het ligt er namelijk maar net aan door welke bril je ernaar kijkt. De bril van de kosmopolitische metropool die zich focust op woningbouw en verstedelijking. De bril van de havenstad die kansen ziet en ruimte maakt voor duurzame afvalverwerking, energieopwekking en opslag. Of de multifocale bril die het van alle kanten bekijkt. Bij IenW kijken we het liefst door die laatste bril. En ik denk velen van u ook.
1 van de afleveringen van de podcastserie ‘Amsterdam wereldstad’ gaat over de haven. Paroolverslaggever Lorianne van Gelder praat daarin ‘met een multifocale bril op’ over de toekomst van het havengebied.
Rijkshavenmeester Milembe Mateyo vertelt bijvoorbeeld enthousiast over haar werk en dat ze de haven het allermooiste stuk van de stad vindt. Voor verslaggever Economie en Duurzaamheid Bart van Zoelen is de haven dé plek die de stad nodig heeft om te kunnen blijven draaien. Willekeurige Amsterdammers op straat vertellen dat ze eigenlijk geen idee hebben wat zich in de haven allemaal afspeelt. En buitenlandse toeristen weten niet eens dat Amsterdam een havenstad is. Dat laatste is op zich niet zo vreemd, want de haven is allang uit het zicht verdwenen. De stad vraagt steeds meer ruimte om te wonen en dat wordt afgeknibbeld van de haven. Maar waar moeten de bedrijven en mensen die in de haven werken dan naar toe…?
Vorige week is het Ontwikkelperspectief van het NOVEX-Noordzeekanaalgebied gepresenteerd. Hierin staat beschreven hoe opgaven als de energietransitie en klimaatadaptatie, circulaire economie en gezonde leefomgeving, haveneconomie, bereikbaarheid en woningbouw allemaal hun plek moeten krijgen in dit gebied.
Ik zie daarin vooral op ruimtelijk gebied wel een aantal punten die schuren. De haven gaat er in ruimte flink op achteruit.
Even een rekensom: voor het compleet nieuwe stadsdeel Haven-Stad is 650 hectare nodig van wat nu nog industrieel havengebied is. De Energiehaven omvat 13,7 hectare en daar kan op termijn ongeveer 30 hectare bijkomen als Tata Steel voor duurzame staalproductie met minder ruimte toe kan. Afgerond gaat de Amsterdamse haven er dan met zo’n 600 hectare op achteruit.
Dit heeft flinke gevolgen voor de economische impuls van de haven. Ook zie ik de druk op het Havenbedrijf Amsterdam toenemen nu de kolenoverslag wordt beëindigd, cruiseschepen waarschijnlijk uit de stad gaan verdwijnen en steeds meer haventerrein wordt afgesnoept voor woningbouw.
Toch wil ik nogmaals benadrukken dat ik geloof in de toekomst van het Amsterdamse havengebied. We hebben niet voor niets zeer fors geïnvesteerd in de nieuwe zeesluis. Maar niet alles kan overal. We moeten ook financieel keuzes maken voor het in stand houden van onze infrastructuur. Helemaal als ik daarbij ook de financiële tekorten bij IenW en het Rijk in ogenschouw neem. Ik hoop dat het nieuwe kabinet het Noordzeekanaalgebied niet uit het oog verliest.
Wat ook schuurt, is dat scheepswerf Damen vanwege de bouw van Haven-Stad moet verdwijnen uit het Noordzeekanaalgebied. Als je het mij vraagt, staat dit haaks op de recent verschenen sectoragenda Maritieme Maakindustrie, waarbij het kabinet en de maakindustrie juist inzetten op het behoud van bouw, onderhoud en beheer van schepen in Nederland. Om de verwachtingen tussen Rijk en regio duidelijk te maken en aan te geven waar verder onderzoek nodig is, pleit ik er dus voor om deze ‘schuurpunten’ op te nemen in het Ontwikkelperspectief.
Waarbij die multifocale bril ook goed van pas komt, is de kijk op de Houtrakpolder. Want ook daar schuurt het. In zowel de Visie Noordzeekanaalgebied 2040 als de Gemeentelijke Visie Haven Amsterdam 2020-2040 is voor het noordelijk deel van de Houtrakpolder een strategische reservering opgenomen voor de aanleg van een havenbekken. In het Ontwikkelperspectief NOVEX-Noordzeekanaalgebied wordt nu voorgesteld om de reservering voor het havenbekken te schrappen en te vervangen voor de aanleg van een waterberging.
Volgens mij zijn ze beiden van even groot maatschappelijk en economisch belang. Dus waarom niet ‘en/en’ in plaats van ‘of/of’? Een havendok bouwen zoals in haven Antwerpen al in gebruik is dat zouden wij als land van trotse waterbouwers toch ook moeten kunnen! En dan noemen we het de Europahaven… Het verdient absoluut een kans om te onderzoeken of het haalbaar is om deze twee te combineren. De haven van Antwerpen laat zien dat het kan. Ik pleit er dus voor om strategische reservering voor een havenbekken niet al bij voorbaat te schrappen uit het Ontwikkelperspectief!
Als laatste, dames en heren, wil ik het hebben over de ontwikkeling van de nieuwe Energiehaven bij IJmuiden. Met de omvorming van het baggerdepot van de Averijhaven naar een belangrijke uitvalsbasis voor de aanleg van windmolenparken is inmiddels begonnen. Maar staalslakken zorgen nu voor vertraging.
Als dichtbevolkt landje hebben we sneller last van dit soort problemen. Industrie zit hier voor inwoners nu eenmaal vaak om de hoek. En milieuregels zijn er niet voor niets, daar zullen we mee om moeten gaan. Gelukkig lopen we in Nederland voorop in het oplossen van ogenschijnlijk onoplosbare problemen.
Over een week gaat het nieuwe convenant in. Het ministerie van Economische Zaken doet ook weer mee. Ik ben er trots op dat we als Rijk fors investeren in deze regio, ondersteuning geven en kaders stellen. Ik hoop dat het nieuwe kabinet daar straks mee doorgaat. Maar jullie zijn zelf ook aan zet om te investeren in de concurrentiepositie en de duurzaamheidsdoelen te halen.
Beste havenvrienden,
We staan voor een gigantische verduurzamingsopgave en daar hebben we al onze zeehavens bij nodig. Ook die van Amsterdam! Het draait om de duurzame toekomst voor Nederland. En voor een duurzame toekomst heb je ruimte nodig, lef om groot te denken en ben je zuinig op wat je al hebt. Bij IenW geloven we in de nationale en internationale kracht van de haven van Amsterdam. Hopelijk gelooft de Noordzeekanaalgebied regio er zelf ook nog in!
Dank voor jullie aandacht en ik wens iedereen nog een mooie avond.