Onderwijs voor nieuwkomers

Ouders van kinderen die nieuw zijn  in Nederland kunnen kiezen bij welke school zij hun kinderen aanmelden. Vaak spreken deze kinderen nog niet goed genoeg Nederlands. Soms gaan deze kinderen naar een gewone school en krijgen ze daar extra begeleiding. Maar soms zijn ze nog niet klaar om naar een school te gaan waar iedereen Nederlands spreekt. Er zijn in Nederland daarom ook scholen of aparte klassen die in het bijzonder deze nieuwkomers lesgeven. In het basisonderwijs heten deze scholen vaak ‘nieuwkomersschool’ of ‘taalschool’. In het voortgezet onderwijs heten de scholen voor nieuwkomers ‘internationale schakelklassen’, afgekort tot ‘isk’. Daarna kunnen nieuwkomers naar een normale klas.

Leerlingen uit Oekraïne

Tot de zomer van 2024 kunnen kinderen en jongeren uit Oekraïne soms ook terecht op een tijdelijke onderwijsvoorziening. Na de zomer van 2024 stoppen deze tijdelijke onderwijsvoorzieningen voor leerlingen uit Oekraïne. De Oekraïense leerlingen die les krijgen in een tijdelijke onderwijsvoorziening, gaan dan verder in een andere klas.

Tijdelijke nieuwkomersvoorziening

Vanaf oktober 2023 is het mogelijk dat nieuwkomers naar een tijdelijke nieuwkomersvoorziening gaan. Een tijdelijke nieuwkomersvoorziening is iets anders dan een tijdelijke onderwijsvoorziening voor leerlingen uit Oekraïne. Een tijdelijke nieuwkomersvoorziening is namelijk voor elke nieuwkomer, maar alleen als er geen plek is op andere scholen in de gemeente of regio. Dus alleen in geval van nood, omdat deze groep leerlingen anders geen onderwijs kan volgen. Er zijn niet overal in Nederland tijdelijke nieuwkomersvoorzieningen.

Lees over onderwijs voor kinderen en jongeren uit Oekraïne op de website met informatie over onderwijs aan Oekraïense vluchtelingen.

Scholen ontvangen voor nieuwkomers in de eerste 2 jaar aanvullende bekostiging. Die bekostiging wordt 4 keer per jaar betaald. Lees meer over de nieuwkomersbekostiging:

• Lees meer over de nieuwkomersbekostiging in het primair onderwijs (po) op de website van DUO
• Lees meer over de nieuwkomersbekostiging in het voortgezet onderwijs (vo) op de website van DUO

De gemeente en schoolbesturen spreken eerst over de mogelijkheden om snel plaats te maken in het onderwijs. Gemeenten en scholen kunnen dan via e-mail  advies vragen aan een regiocoördinator van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. 
Als het echt niet lukt om plaats te maken in het onderwijs, kan het gemeentebestuur de minister vragen om een tijdelijke nieuwkomersvoorziening toe te staan. In deze tijdelijke nieuwkomersvoorziening mogen scholen een aantal regels aanpassen. Het gaat om regels over het onderwijspersoneel, de onderwijsinhoud en de onderwijstijd. De minister geeft alleen toestemming als het een noodsituatie is. Informatie over het starten van een tijdelijke nieuwkomersvoorziening is te lezen in de handreiking voor schoolbesturen en handreiking voor gemeenten.
 

Gemeenten en schoolbesturen zijn verplicht om minimaal 1 keer per jaar te vergaderen om zo het onderwijs voor nieuwkomers te regelen. Dit is verplicht vanaf oktober 2023. Tijdens dit overleg maken ze afspraken over het onderwijs voor nieuwkomers. Ze spreken dan onder andere af hoeveel onderwijsplekken er nodig zijn voor nieuwkomers. Meer informatie over deze overlegplicht is te lezen in de handreiking voor gemeenten.

Een tijdelijke nieuwkomersvoorziening is een tijdelijke uitbreiding van een bestaande school. Het kan een aparte klas of een afdeling in een bestaande school zijn, of een aparte locatie. Hier krijgen nieuwkomers tijdelijk onderwijs op een andere manier. Scholen mogen namelijk een aantal regels aanpassen. Het gaat om regels over het onderwijspersoneel, de onderwijsinhoud en de onderwijstijd. Daardoor kan het onderwijs verschillen van het onderwijs op andere scholen. Kinderen moeten zo snel mogelijk doorgaan naar het reguliere (nieuwkomers)onderwijs. Tijdelijke nieuwkomersvoorzieningen zijn zowel in het primair onderwijs (po) als in het voortgezet onderwijs (vo) mogelijk. Een tijdelijke onderwijsvoorziening is altijd een noodmaatregel.

Tijdelijke nieuwkomersvoorzieningen zijn voor leerplichtige nieuwkomers. Dat zijn kinderen en jongeren die nog maar kort in Nederland zijn en de Nederlandse taal nog niet goed genoeg spreken. Alleen nieuwkomers die nog niet eerder waren ingeschreven op een school in Nederland mogen naar een tijdelijke nieuwkomersvoorziening.

Als het met bestaande mogelijkheden niet lukt om voor een plek in het onderwijs voor nieuwkomers te zorgen kan de gemeente de minister vragen om toestemming te geven om in de gemeente 1 of meer tijdelijke nieuwkomersvoorzieningen te starten. Dit kan via de website van DUO:

• voor het primair onderwijs (po)
• voor het voortgezet onderwijs (vo)

Als de gemeente de aanvraag doet

Een gemeente kan toestemming vragen. Een tijdelijke nieuwkomersvoorziening is alleen mogelijk als de Minister voor Primair en Voortgezet Onderwijs daar toestemming voor geeft. Op de website van DUO staat het toestemmingsformulier:

• voor het primair onderwijs (po)
• voor het voortgezet onderwijs (vo)

Het schoolbestuur mag starten met een tijdelijke nieuwkomersvoorziening voor een gemeente vanaf het moment dat de minister toestemming geeft. Het schoolbestuur moet de start van een tijdelijke nieuwkomersvoorziening binnen 8 weken melden via de website van DUO door een inrichtingsplan in te dienen bij DUO. 

Als de minister zelf besluit dat er een tijdelijke nieuwkomersvoorziening komt

Als het echt niet anders kan, kan de minister zonder een verzoek om toestemming besluiten dat er in een gemeente een tijdelijke nieuwkomersvoorziening komt. De minister bespreekt dit altijd eerst met de gemeente. Daarover is meer informatie te lezen in de handreiking gemeenten.

Als de gemeente de aanvraag heeft gedaan

De school kan direct starten wanneer ze toestemming krijgen van de minister. Vanaf het moment dat de minister toestemming geeft om in een gemeente een tijdelijke nieuwkomersvoorziening te starten, hebben de besturen van scholen in de gemeente (en soms ook: in een gemeente ernaast) 8 weken om een inrichtingsplan in te dienen. Dit kan via de website van DUO:

• voor het primair onderwijs (po)
• voor het voortgezet onderwijs (vo)

Het inrichtingsplan vervangt het schoolplan en de schoolgids. 

Als de minister besluit dat er een tijdelijke nieuwkomersvoorziening komt

De minister kan ook uit zichzelf besluiten dat er een tijdelijke nieuwkomersvoorziening komt. In dat geval is er dus geen aanvraag gedaan. De regiocoördinator van het ministerie neemt altijd eerst contact op met het college van burgemeester en wethouders en als het mogelijk is met de betrokken schoolbesturen. Regiocoördinatoren kunnen de besturen van de gemeente en scholen meer informatie geven en hen helpen. Wanneer de minister heeft besloten dat een tijdelijke nieuwkomersvoorziening moet komen, hebben de schoolbesturen 4 weken om een inrichtingsplan in te dienen.

In een tijdelijke nieuwkomersvoorziening heeft een school meer mogelijkheden om zelf het onderwijsprogramma vast te stellen. Leerlingen krijgen minimaal 12,5 uren (5 dagdelen) per week onderwijs. Dit moet verdeeld worden over minimaal 3 onderwijsdagen. In deze onderwijstijd moeten leerlingen minimaal 10 uren per week Nederlands leren. Dat kan ook door in andere (kern)vakken aandacht te besteden aan de Nederlandse taal. De kernvakken zoals Nederlands, rekenen-wiskunde en lichamelijke oefening zijn verplicht. Verder kan een school de regels over onderwijstijd en onderwijspersoneel aanpassen, als er een tekort aan personeel is.

Als de minister toestemming geeft aan een gemeente om een tijdelijke nieuwkomersvoorziening te starten, mogen besturen van scholen in de gemeente een tijdelijke nieuwkomersvoorziening starten. Bijna iedere school kan een tijdelijke nieuwkomersvoorziening beginnen. Maar scholen die door de inspectie zijn beoordeeld als zeer zwak, scholen voor praktijkonderwijs en scholen in het speciaal onderwijs mogen dit niet.

De toestemming die de minister aan een gemeente geeft is een maximale tijd geldig. Hoe lang dat is, hangt af van het toestemmingsbesluit. Als deze periode voorbij is, stopt ook de tijdelijke nieuwkomersvoorziening. Het college van burgemeester en wethouders kan de minister vragen om de periode te verlengen. Daarnaast is er ook maximale periode waarin een nieuwkomer ingeschreven mag staan op een tijdelijke nieuwkomersvoorziening. Een leerling mag in totaal niet langer dan 2 jaar ingeschreven staan op een tijdelijke nieuwkomersvoorziening.

Leerlingen uit Oekraïne

De tijdelijke onderwijsvoorzieningen voor leerlingen uit Oekraïne zijn mogelijk sinds het voorjaar van 2022 en zijn alleen voor leerplichtige kinderen en jongeren uit Oekraïne. Deze tijdelijke onderwijsvoorzieningen zijn in de zomer van 2024 gestopt. In een tijdelijke onderwijsvoorziening voor leerlingen uit Oekraïne mogen leraren uit Oekraïne lesgeven met een tijdelijke erkenning van hun lerarendiploma uit Oekraïne. Ook mogen deze scholen minimaal en tijdelijk afstandsonderwijs aanbieden vanuit Oekraïne. Dat is op een tijdelijke nieuwkomersvoorziening niet mogelijk. Lees de veelgestelde vragen over de tijdelijke onderwijsvoorzieningen voor leerlingen uit Oekraïne.

Tijdelijke nieuwkomersvoorziening

De tijdelijke nieuwkomersvoorzieningen zijn voor alle nieuwkomers. De voorwaarde is dat zij niet eerder ingeschreven zijn op een school in Nederland. Er zijn veel dezelfde regels voor tijdelijke onderwijsvoorzieningen en tijdelijke nieuwkomersvoorzieningen. Er zijn een aantal verschillen, lees de handreiking schoolbesturen voor de belangrijkste verschillen. 

Bij een bestaand of dreigend tekort aan onderwijsplaatsen voor nieuwkomers kunnen gemeenten en schoolbesturen contact opnemen met de regiocoördinatoren van het ministerie van OCW. De coördinatoren informeren en ondersteunen gemeenten en schoolbesturen bij de organisatie van het nieuwkomersonderwijs, lichten wet- en regelgeving toe en stimuleren en faciliteren het gesprek in de regio tussen schoolbesturen, tussen gemeenten en tussen schoolbesturen en gemeenten. De regiocoördinatoren zijn bereikbaar via nieuwkomers@minocw.nl.

Extra tijdelijke nieuwkomersvoorziening

Als er sprake is van een noodsituatie kan het college van B&W de minister vragen om een tijdelijke nieuwkomersvoorziening toe te staan. Dit gebeurt als het echt niet lukt om bij geen van de besturen in de regio onderwijsplekken voor nieuwkomers vrij te maken. 

In deze tijdelijke nieuwkomersvoorziening hebben scholen ruimte om het onderwijs op een andere manier te organiseren op het gebied van onderwijspersoneel, bevoegheden en onderwijstijd. De minister geeft alleen toestemming als het een noodsituatie is.

Informatie over het starten van een tijdelijke nieuwkomersvoorziening is te lezen in de handreiking voor schoolbesturen en handreiking voor gemeenten.

Scholen en gemeenten kunnen informatie over tijdelijke nieuwkomersvoorzieningen lezen in de handreiking voor scholen en de handreiking voor gemeenten. Ook kunnen scholen en gemeenten via e-mail contact opnemen met de helpdesk en de regiocoördinatoren van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Zij kunnen ook terecht bij LOWAN. Deze organisatie ondersteunt scholen die onderwijs geven aan nieuwkomers in het primair onderwijs (po) en voortgezet onderwijs (vo).