Geschiedenis ministerie van Financiën

Tijdlijn

Een korte geschiedenis van het ministerie van Financiën

1. 1798 - nu

   1. 1798: Ontstaan van het ministerie van Financiën

      Vergroot afbeelding

      Het ontstaan van het ministerie van Financiën viel samen met een belangrijke staatsontwikkeling in Nederland. In 1798 werd de Staatsregeling voor het Bataafsche Volk van kracht. Deze Staatsregeling wordt wel beschouwd als de eerste Grondwet van Nederland. Door Staatsregeling 1798 verdween de Republiek der Zeven Vereenigde Nederlanden en ontstond een eenheidsstaat. In de Staatsregeling werden ook enkele Agenten (ministers) ingesteld. Zo kwam er onder meer een Agent van Financiën.

      De eerste Agent van Financiën heette Alexander Gogel. Onder zijn leiding werd het eerste nationale belastingstelsel ontworpen, dat in 1806 werd ingevoerd. Met deze belastingwet wilde Alexander Gogel de belastingdruk in de verschillende provincies gelijk maken. Ook kwam er een centraal geleid ambtelijk apparaat om de belastingen te innen.

   2. 1814: Departement voor de nationale financiën

      Vergroot afbeelding

      In de periode daarna volgden verschillende staatsregelingen elkaar op. In 1810 werd Nederland zelfs door Napoleon bij Frankrijk ingelijfd. De wisselingen van het staatsbestel tastten de continuïteit van een instituut voor het beheer van de staatsfinanciën niet aan.

      Ook de Prins van Oranje die na de nederlaag van Napoleon naar Nederland terugkeerde, stelde een departement in voor de nationale financiën. Dit werd op 1 januari 1814 in de Staatscourant bekend gemaakt:

      In naam van ZIJNE HOOGHEID, den Heere PRINSE VAN ORANJE

      (...)

      gelet op de dringende noodzakelijkheid, om aan het bestuur der financtien te geven een’ geregelden vorm, en, om uit het oogpunt der financtiële eenheid, alle administratiën te concentreren en te brengen onder eene algemeene beheering en surveillance, ten einde den ophef der belastingen te verzekeren, daar door ’s lands kas te stijven en alle desorders, en fraudes te weren, heeft, in afwachting van de voorzieningen, welke, bij de komst van Z. H. , op het stuk van 's lands geldmiddelen zullen genomen worden, en onder inhesie der proclematien van den 21sten dezer maand,

      Goedgevonden en verstaan:
      De heer Canneman, oud secretaris-generaal der finantiën van den staat, wordt gerequireerd en gecommitteerd, om, als commissaris-generaal tot de zaken der financtien, dadelijk op zich te nemen het bestuur en beheering van 's lands geldmiddelen (...)

   3. Veranderingen in de 19e en 20e eeuw

      Vergroot afbeelding

      In de tweede helft van de negentiende eeuw en in de twintigste eeuw komen veranderingen op gang. Vooral op het gebied van de belastingen was dit duidelijk zichtbaar.

      Zo kwam in 1959 de Algemene wet inzake rijksbelasting (AWR) tot stand. Deze wet geeft burgers onder meer de mogelijkheid om tegen een belastingaanslag bezwaar of beroep aan te tekenen.

      Ook moest een antwoord worden gevonden op maatschappelijke veranderingen. Denk aan de fiscale positie van gehuwde vrouwen. Vrouwen bleven na de emancipatiegolf niet meer thuis, maar gingen op de arbeidsmarkt betaald werk zoeken.

      Verder namen de taken van de overheid geleidelijk toe. De minister van Financiën kreeg steeds meer een toezichthoudende rol op de uitgaven van de andere ministeries.

   4. 1906: Eerste Miljoenennota

      Vergroot afbeelding

      Deze nieuwe rol was in 1906 al duidelijk zichtbaar. In dat jaar bood de minister van Financiën op Prinsjesdag een 'Nota  betreffende den toestand van 's Lands financiën' aan de Staten-Generaal aan. Deze nota is de geschiedenis ingegaan als de eerste Miljoenennota.

   5. 1927: Eerste Comptabiliteitswet

      In 1927 komt de eerste Comptabiliteitswet in Nederland tot stand. Deze wet geeft de minister van Financiën een toezichthoudende rol op de begrotingen van alle ministeries.

      In 1934 werd aan Artikel 26 van de Comptabiliteitswet nog een vierde lid toegevoegd:

      'Onverminderd het bepaalde in het eerste lid van dit artikel wordt aan het Departement van Financiën een centrale boekhouding voor den dienst van ’s Rijks Schatkist ingericht en bijgehouden volgens voorschriften, door Onzen Minister van Financiën gegeven.'