Nieuwe Oekraïne-gezant Erica Schouten benadrukt belang wederopbouw: ‘Kritieke infrastructuur is nu prioriteit nummer één’
Ministeries
Dinsdag 19 november markeerde de 1.000e dag van oorlog in Oekraïne. Duizend dagen sinds Rusland begon aan de grootschalige invasie van haar buurland, op 24 februari 2022. Oekraïne heeft sindsdien enorme schade opgelopen. Steden zijn verwoest, mensen ontheemd. Terwijl de oorlog voortwoekert zet het land nu al in op wederopbouw. En daar is het Nederlandse bedrijfsleven hard bij nodig, weet Erica Schouten, speciaal gezant voor Oekraïne. Zij helpt Nederlandse bedrijven om contacten te leggen en toegang te krijgen tot de Oekraïense markt.
Erica begon in de zomer van 2024 als speciaal gezant voor Oekraïne. Ze vertelt: ‘Ik concentreer mij op de wederopbouw van het land, waarbij ik Nederland vertegenwoordig in internationaal donoroverleg met Oekraïne en andere donorlanden, en daarnaast richt ik mij net als mijn voorganger Roderick van Schreven op de rol die het Nederlandse bedrijfsleven kan spelen. Mijn functie werkt twee kanten op: enerzijds wijs ik Nederlandse bedrijven op de mogelijkheden en behoeften die er zijn in Oekraïne en tegelijkertijd vertel ik de Oekraïners wat Nederlandse bedrijven nodig hebben om in hun markt te functioneren.’
Kritieke infrastructuur
‘De noden in Oekraïne zijn enorm’, legt Erica uit. ‘Kritieke infrastructuur, en dan vooral energie, is op dit moment prioriteit nummer één. De Russen voeren heel gericht aanvallen uit op civiele infrastructuur, zoals energiecentrales. In de energiesector is meer dan vijftig procent van de capaciteit verwoest. Dat betekent dat er deze winter tekorten zullen zijn. Hoe groot die tekorten zijn, hangt af van hoe koud het gaat worden. En natuurlijk ook van de hoeveelheid aanvallen die nog zullen volgen.’
‘Wat dat betreft is er momenteel weinig hoop op goed nieuws’, vervolgt ze. ‘De Russische aanvallen op Oekraïne gaan dagelijks door. Er gaat bijna geen nacht voorbij zonder dat het luchtalarm af gaat.’
Hoge noden
Maar de noden zijn veel breder dan energie alleen, somt Erica op: ‘Er is een tekort aan goed drinkwater en huisvesting, er zijn bruggen en woningen verwoest, veel economische activiteit kan geen doorgang vinden, landbouw wordt stevig bemoeilijkt door de vele mijnen, en ga zo maar door.’
Voor het oplossen van al die tekorten is tijd nodig, maar zeker ook geld. Erica: ‘In februari 2024 heeft de de Wereldbank, samen met de Oekraïense overheid, een inschatting gemaakt van de kosten die nodig zijn om het land weer op te bouwen. Het ‘prijskaartje’ kwam toen uit op 486 miljard dollar. In februari 2025 volgt er weer een rapport en ik verwacht dat het bedrag veel hoger zal liggen, want de Russische aanvallen zijn sinds februari in alle hevigheid doorgegaan.'
Steun Nederland
Nederland draagt financieel bij aan de wederopbouw van Oekraïne. Erica: ‘Om dat in goede banen te leiden vertegenwoordig ik Nederland in internationale donor-overleggen. Het belangrijkste donorplatform bestaat uit de regering van Oekraïne, de EU en de G7 plus een aantal andere grote donoren, waaronder Nederland. Daar wordt gesproken over urgente noden in het land, het begrotingstekort dat ze hebben en de prioriteiten voor de wederopbouw.’
'Het werken met multilaterale organisaties is cruciaal', weet Erica. ‘Het grootste deel van de Nederlandse financiële steun aan Oekraïne loopt dan ook via de EU en zogenaamde IFI’s: Internationale Financiële Instellingen, zoals het IMF, de Wereldbank en de EBRD (Europese Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling). Nederland vindt dat het effectief is om via die route hulp te geven, omdat bij die instellingen veel kennis zit. Zij weten waar de steun het hardst nodig is. Dat heeft als voordeel dat we de Oekraïners niet belasten met allemaal individuele financiële bijdragen, waar we ook weer specifieke eisen aan stellen. In plaats daarvan bundelen we onze krachten via deze IFI’s met andere donoren en zo kan hulp aan Oekraïne het meest effectief worden ingezet.’
Rebuild Ukraine Conference
Op 13 en 14 november vond in de Poolse hoofdstad Warschau de ReBuild Ukraine conferentie plaats. Uit allerlei landen kwamen bedrijven samen om producten, kennis en diensten uit te wisselen op het gebied van water, bouw en energie. De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland had deze handelsmissie georganiseerd en een Nederlands paviljoen ingericht. Nederland was met 40 bedrijven aanwezig. Ook veel Oekraïense bedrijven en overheidsvertegenwoordigers waren er. Erica: ‘Het was bijzonder om te zien dat bedrijven en instellingen elkaar daar spontaan vonden. Een van de bedrijven vertelde me dat dat eigenlijk al begon toen ze samen de bus instapten naar de conferentie.’
‘Die verbinding leidt tot hele mooie combinaties van bedrijven en instellingen, die opeens mogelijkheden zien om samen stappen te zetten. Dat gebeurde binnen de Nederlandse delegatie, maar zeker ook met Oekraïense partijen en met andere landen. Ik heb in Warschau heel veel Nederlandse bedrijven gesproken die erg tevreden waren over wat ze al hebben kunnen bereiken op de ReBuild Ukraine conferentie. Dat toont het belang van zulke bijeenkomsten!’
Build back better
Naast steun van Nederland en andere landen zijn investeringen vanuit het bedrijfsleven hard nodig, vertelt de gezant. ‘De rol van de private sector is enorm belangrijk in de wederopbouw, en vanuit Nederland hebben we daar veel aan bij te dragen.’
En dat is niet alleen voor Oekraïne gunstig, zegt Erica. ‘Voor het Nederlands bedrijfsleven liggen daar veel kansen. Zeker in sectoren waar Nederland sterk in is, zoals water, landbouw en gezondheidszorg. Maar ook in de energiesector.’
Ze legt uit: ‘Er is veel vraag naar herstel van het land op korte termijn. Maar er wordt ook nadrukkelijk gekeken naar het opzetten van wederopbouwprojecten voor de langere termijn. En daarbij is het uitgangspunt om niet alles te herbouwen zoals het was, maar meteen ook de sprong naar voren te maken. Duurzamer en toekomstbestendig. Build back better, zoals we dat noemen.’
Ze geeft een voorbeeld. ‘In de energiesector wil men bijvoorbeeld naar een decentraal systeem, in plaats van het huidige systeem met enkele grote energiecentrales. Daarnaast wil men ook overstappen op duurzame energie. Deze factoren maken het energiesysteem ook veel minder kwetsbaar.’
Risico’s afdekken
Erica beseft maar al te goed dat Oekraïne voor bedrijven niet de meest stabiele markt is om investeringen te doen. Maar de overheid kan bedrijven die de stap willen zetten daarbij helpen. Ze vertelt: ‘De Nederlandse overheid heeft veel instrumenten in haar gereedschapskist. Zo kun je bijvoorbeeld een demonstratieproject doen in Oekraïne om te laten zien wat je in huis hebt. Of je kunt de Nederlandse ambassade in Kyiv benaderen om je in contact te laten brengen met potentiële partners in het land.’
Ze vervolgt: ‘Er is ook een exportkredietverzekering, namens de overheid uitgevoerd door Atradius, die risico’s afdekt als je handel drijft met Oekraïne. Atradius biedt ook de mogelijkheid investeringne te verzekeren tegen oorlogsschade. Dat is best bijzonder, omdat dergelijke verzekeringen normaal niet bestaan voor een land in oorlog. Maar voor Oekraïne is een uitzondering gemaakt.’
En dan is er ook nog het Ukraine Partnership Facility, gaat ze verder. ‘Dat is in feite een subsidieprogramma met forse subsidies voor bedrijven, maar gebonden aan strenge voorwaarden. Bedrijven die zich ervoor aanmelden moeten zelf ook geld inbrengen en daarnaast al een gevestigde relatie met een Oekraïense partner hebben. Dat geeft namelijk enige garantie dat zo’n bedrijf succesvol de markt kan betreden. Het programma is erg populair bij bedrijven en gaat zijn tweede jaar in. Een minuut nadat de inschrijving open ging stroomden de eerste projecten al binnen voor een aanvraag!’
Opstapje
Erica: ‘We hopen dat dergelijke instrumenten een opstapje kunnen zijn voor bedrijven om de stap te zetten naar de moeilijke markt die Oekraïne nu is, maar dat ze daarna ook andere wegen vinden om verder te gaan.’
Ze besluit: ‘Bedrijven moeten winst maken, simpel. Dat geldt ook voor bedrijven die zaken doen in Oekraïne. Maar men is ook gedreven om uit solidariteit iets bij te dragen.. Ik vind dat echt hartverwarmend. En op termijn kan dat ook weer zijn vruchten afwerpen: Oekraïne zal in een latere fase echt op grote schaal aan wederopbouw toekomen en zit ook volop in het proces voor toetreding tot de EU.’