Weblogbericht | 25-10-2023 | Ministerie van Buitenlandse Zaken

Wat zijn kritieke grondstoffen?

Kritieke grondstoffen zijn natuurlijke metalen en mineralen die belangrijk zijn voor onze economie en maatschappij, maar waarvan we niet zeker weten of ze ook in de toekomst voldoende beschikbaar zijn.

De vraag naar kritieke grondstoffen groeit hard. Dat komt voornamelijk door de energietransitie, maar ook omdat onze gezondheidszorg, defensie en het Nederlandse bedrijfsleven afhankelijk zijn van deze grondstoffen. Ook in de toekomst zal de vraag steeds verder toenemen. Bijvoorbeeld voor de productie van windmolens en zonnepanelen, maar ook voor de productie van elektrische apparaten.

Van de meeste kritieke grondstoffen zitten er genoeg in de aardkorst, maar zijn er nu te weinig in omloop.  Er moeten dus meer grondstoffen gewonnen worden, maar dat is nog niet zo gemakkelijk. Het duurt gemiddeld tien tot vijftien jaar om een nieuwe mijn op te starten. Daarnaast heeft het winnen en verwerken van deze grondstoffen vaak negatieve effecten op het milieu, klimaat en de mens, bijvoorbeeld door hoog waterverbruik, ontbossing en slechte arbeidsomstandigheden.

Welke kritieke grondstoffen zijn er?

De Europese Commissie heeft op dit moment 34 metalen en mineralen aangemerkt als kritieke grondstoffen:

Antimoon Arseen Bariet Bauxiet Beryllium Bismut Boor Cokeskool Fluoriet Fosfaatgesteente Fosfor

Gallium Germanium Hafnium Helium Kobalt Koper Lichte zeldzame aardmetalen Lithium Magnesium Mangaan Natuurlijk grafiet

Nikkel  Niobium Platinametalen Scandium Siliciummetaal Strontium Tantaal Titaniummetaal Vanadium Veldspaat Wolfraam Zware zeldzame aardmetalen

Waar worden kritieke grondstoffen voor gebruikt?

Zonder dat je het door hebt, kom je dagelijks met verschillende kritieke grondstoffen in aanraking. De grondstoffen zitten verwerkt in allerlei producten: van elektrische auto’s en vliegtuigen tot aan batterijen. We laten het zien aan de hand van drie voorbeelden:

Smartphones

• Om een smartphone te maken, zijn wel meer dan 30 verschillende grondstoffen nodig, waaronder ook kritieke grondstoffen. Zo zorgt wolfraam ervoor dat telefoons kunnen trillen, wordt neodymium (een van de lichte zeldzame aardmetalen) gebruikt voor de magneten in de speakers en autofocus van je camera en bestaat het touchscreen deels uit indium. Daarnaast zit magnesium vaak in de behuizing van je telefoon verwerkt om elektromagnetische stoorsignalen tegen te gaan.
• Ook de batterij zit vol met stoffen zoals kobalt, lithium en nikkel. Goud, zilver en/of koper zijn goede geleiders en worden vaak gebruikt voor de bedrading. En vergeet ook de microchip in je smartphone niet: deze bestaat voor een groot gedeelte uit siliciummetaal.

Zonnepanelen en windmolens

• Voor zonnepanelen en windmolens worden veel verschillende kritieke grondstoffen gebruikt. Zo bestaan zonnepanelen grotendeels uit siliciummetaal en wordt boor vaak gebruikt om het glas te versterken. Ook hier wordt koper ingezet als geleider en hebben we kobalt, nikkel en lithium nodig voor de accu’s en batterijen waar de energie in wordt opgeslagen. In windmolens worden ook grote hoeveelheden neodymium, boor of praseodymium gebruikt voor de magneten. 

Medische hulpmiddelen

• De gezondheidszorg is in Nederland verantwoordelijk voor ruim 10% van het grondstoffengebruik, staat in de Green Deal ‘Samen werken aan duurzame zorg’. Zo zijn rubber, kobalt, magnesium en titaan essentieel voor veel medische hulpmiddelen. Zo worden heupprotheses bijvoorbeeld vaak van chroom en kobalt gemaakt. Pacemakers, naalden en tandheelkundige implantaten bestaan meestal uit titanium. Ook gebruiken MRI-scanners helium om de magneten in het apparaat te koelen.

Waar komen de grondstoffen vandaan?

Het winnen van kritieke grondstoffen gebeurt nu voornamelijk in een beperkt aantal landen. Zo heeft China veel mijnen voor zeldzame aardmetalen, komt bijna alle kobalt uit de Democratische Republiek Congo en wordt het grootste deel van alle lithium in Australië en Chili gewonnen.

De gewonnen grondstoffen zijn vaak niet direct te gebruiken. Ze moeten eerst industrieel worden bewerkt, ook wel raffinage genoemd. Veel materialen gaan, voordat ze in Europa kunnen worden gebruikt, voor verwerking naar China. Denk bijvoorbeeld aan de raffinage van koper, nikkel, kobalt en lithium.

Heeft Nederland zelf geen kritieke grondstoffen?

In de Nederlandse bodem zitten niet, of nauwelijks, kritieke grondstoffen. Op een aantal plekken in Europa zijn wel grondstoffen te winnen, maar dat wordt eigenlijk nog bijna niet gedaan. Lithium is bijvoorbeeld in Scandinavië en Ierland te vinden, en Finland, Zweden en Groenland beschikken over kobalt. Ook in de diepzeebodem zitten grondstoffen, maar daarvoor moeten de mogelijke risico’s voor mens en milieu moeten eerst goed worden onderzocht.

Wat doet Nederland, samen met de EU, om ook in de toekomst toegang te hebben tot deze grondstoffen?

We zijn in Nederland, en in de Europese Unie, sterk afhankelijk van andere landen voor onze kritieke grondstoffen. Dat maakt ons kwetsbaar. Landen kunnen hun machtspositie in de grondstofketen misbruiken om andere landen economisch onder druk te zetten. Bijvoorbeeld door de export van grondstoffen te beperken. Ook andere verstoringen, zoals natuurrampen en conflicten, kunnen ertoe leiden dat grondstoffen tijdelijk niet beschikbaar zijn.

Daarom wil Nederland de leveringszekerheid van kritieke grondstoffen vergroten. We maken afspraken met leveranciers en kijken samen met de EU naar alternatieven. Bijvoorbeeld door samen te werken met landen in Afrika en Latijns-Amerika, zodat we minder afhankelijk zijn van een klein groepje leveranciers. Ook het openen en uitbreiden van Europese mijnen en raffinaderijen wordt onderzocht.

Daarnaast kijkt Nederland tijdens handelsmissies en bezoeken in het buitenland waar kansen liggen om afspraken te maken over grondstoffen. Afspraken over grondstoffen worden ook steeds vaker vastgelegd in handelsakkoorden. Hierbij kan je denken aan afspraken over belastingen en duurzaamheidseisen. In het handelsakkoord tussen Canada en de EU (CETA) staan bijvoorbeeld afspraken over kritieke grondstoffen. Ook met Chili en Australië werkt de EU aan nieuwe afspraken.

We werken ook nauw samen met het bedrijfsleven en kennisinstellingen om meer inzicht te krijgen in beschikbaarheid van kritieke grondstoffen en het bewustzijn hierover te vergroten. Ook stimuleren we bedrijven om te innoveren, zodat bij het ontwerp van producten vaker voor niet-schaarse grondstoffen wordt gekozen. Tot slot kijken we hoe we kritieke grondstoffen beter kunnen recyclen.

Lees ook: Critical Raw Materials Act (Engels)

Wat kan je zelf doen?

Onze gebouwen, infrastructuur en afgedankte elektrische apparaten zijn een bron van grondstoffen. Een zogenaamde urban mine. Bij veel mensen liggen oude telefoons, laptops en tablets in lades te verfstoffen. Zonde! Door onze oude elektronica te recyclen kunnen de grondstoffen een tweede leven krijgen in een nieuw product. En door minder te kopen, producten te repareren en hergebruiken, zijn er ook minder nieuwe grondstoffen nodig. Lees hier meer over de circulaire economie in Nederland.

Nationale Grondstoffenstrategie In december 2022, presenteerden minister Adriaansens (Economische Zaken en Klimaat), minister Schreinemacher (Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking) en staatssecretaris Heijnen (Infrastructuur en Waterstaat) de Nationale Grondstoffenstrategie. Hierin staat omschreven hoe de Nederland de leveringszekerheid van kritieke grondstoffen op middellange termijn wil vergroten. Het voorkomen van negatieve gevolgen op de mens en het milieu is hierbij een belangrijke voorwaarde. Lees meer in de Nationale Grondstoffenstrategie.