Na veertig jaar ‘hopelijk gerechtigheid’ in zaak IKON-journalisten
Ministeries
Veertig jaar na de moord op vier Nederlandse journalisten in El Salvador was er afgelopen week een doorbraak: twee verdachten zijn opgepakt, een derde wordt mogelijk uitgeleverd. De Nederlandse ambassadeur Christine Pirenne is heel blij: ‘De arrestaties zijn een betekenisvolle stap voorwaarts. Voor de familie van de journalisten, voor Nederland én voor El Salvador.’
De moord op vier Nederlandse journalisten lijkt, veertig jaar na dato, alsnog te leiden naar berechting van de daders. Afgelopen weekeinde werden de hoogbejaarde oud-minister van Defensie Guillermo Garcia en kolonel Francisco Antonio Morán, oud-directeur van een speciale politiedienst, opgepakt. El Salvador zal bovendien de VS vragen om de uitlevering van een derde verdachte, kolonel Reyes Mena. Hij was de leider van de eenheid die de Nederlanders in 1982 doodschoot.
Lokale rechter
De arrestaties zijn allereerst te danken aan de moed en professionaliteit van een lokale rechter, zegt de Nederlandse ambassadeur voor El Salvador, Christine Pirenne. Maar de gevangenneming van de verdachten is ook het gevolg van een ‘samengaan en samenloop van vele inspanningen en omstandigheden’.
‘Tot 2016 kon er sowieso niets als het ging om vervolging. Nadat de moord in 1993 in een VN-rapport was bestempeld als een misdaad tegen de menselijkheid, kondigde de regering een algemene amnestie af. De daders konden hierdoor niet worden vervolgd. In 2016 werd die amnestie opgeheven.’
‘Deze arrestaties zijn niet alleen voor de familie van belang, maar ook voor de vele Salvadoraanse nabestaanden en slachtoffers van het geweld uit de jaren tachtig. Het is een aanmoediging om te blijven zoeken naar gerechtigheid’
Daarna is de bal gaan rollen. Pirenne: ‘Bij de ambassade hebben veel mensen zich ingezet, waaronder mijn voorganger Peter Derrek Hof. In zijn tijd zijn we gaan samenwerken met twee ngo’s: een advocatencollectief en een organisatie die gerechtigheid zoekt voor de oorlogsmisdaden die in de jaren tachtig zijn begaan.’ Hof was getuige toen het advocatencollectief namens de nabestaanden in 2018 de zaak indiende bij de openbare aanklager.
Pirenne: ‘Deze arrestaties zijn niet alleen voor de familie van belang, maar ook voor de vele Salvadoraanse nabestaanden en slachtoffers van het geweld. Het is een aanmoediging om te blijven zoeken naar gerechtigheid. En het is een aanmoediging voor de journalisten van nu, dat misdaden tegen journalisten niet ongestraft blijven.'
Verontwaardiging
De moord op journalisten Koos Koster, Jan Kuiper, Joop Willemsen en Hans ter Laag van omroep IKON wekte destijds grote verontwaardiging in Nederland. De vier waren in 1982 in El Salvador voor een televisiereportage. In het Midden-Amerikaanse land woedde tussen 1980 en 1992 een bloedige burgeroorlog tussen een rechtse regering en linkse guerrillagroepen. De Nederlandse tv-ploeg wilde twee gezinnen portretteren: één in hoofdstad San Salvador, en één in guerillagebied. Toen de tv-ploeg op 17 maart in het guerrillagebied probeerde te komen, werd ze door militairen van het regeringsleger opgewacht en doodgeschoten.
Een waarheidscommissie concludeerde in 1993 dat kolonel Reyes Mena verantwoordelijk was voor het plannen van de hinderlaag. Maar de familie zit na veertig jaar nog steeds met veel vragen, zegt ambassadeur Pirenne. ‘Wie heeft de opdracht gegeven tot de moorden en waarom? Daar zal nu hopelijk meer duidelijkheid over komen.’
Pirenne kan zich zelf de moorden nog goed herinneren. ‘Ik kom uit een sociaal, katholiek gezin. De betrokkenheid bij wat er gebeurde in Midden-Amerika was groot. Ik weet nog dat we als gezin aan tafel het hadden over deze zaak. Het maakte diepe indruk, net als de moord op bisschop Óscar Romero. Hij werd in 1980 tijdens de mis doodgeschoten, omdat hij in zijn preken scherpe kritiek had op de onderdrukking en het harde geweld dat de staat inzette tegen de eigen bevolking’
Veiligheid van journalisten
Sinds het opzeggen van de amnestie is Nederland aandacht blijven vragen voor de moorden op de IKON-journalisten. Dit is altijd team werk geweest van meerdere collega's op de ambassade. Pirenne heeft de moord op de journalisten steeds ter sprake gebracht in haar ontmoetingen met de Salvadoraanse aurotiteiten en gevraagd om gerechtigheid.
Een jaar geleden bezocht ze de plek van de moorden om meer inzicht en gevoel te krijgen bij wat zich daar afspeelde en op 17 maart dit jaar, precies 40 jaar na dato, organiseerde de ambassade samen met de EU een seminar over de veiligheid van journalisten wereldwijd en het belang van vrije pers.
‘Dat trok veel media-aandacht. Tijdens de herdenking, waar familie bij aanwezig was, trad dezelfde band op die 40 jaar daarvoor in Nederland zong. De band vertolkte een lied over de vijf kruizen die in Amsterdam waren opgetrokken: voor de vier journalisten, en één extra voor de veertigduizend Salvadoranen die tot die tijd al waren omgekomen of verdwenen tijdens de guerilla-oorlog.
Sinds het opzeggen van de amnestie in 2016, is Nederland aandacht blijven vragen voor de moorden op de IKON-journalisten
Antwoorden
Er lopen twee onderzoeken naar de moorden op de IKON-journalisten. Een Nederlands strafrechtelijk onderzoek, dat loopt naast het heropende onderzoek in El Salvador. Onderzoekers uit de twee landen wisselen informatie met elkaar uit. Hoe het verder gaat en op welke termijn de verdachten voor de rechter staan weet de ambassadeur niet. ‘Ik hoop uiteraard op een spoedig, eerlijk proces, dat ik als ambassadeur namens Nederland kan bijwonen, samen met de familie. En ik hoop dat zo’n proces de antwoorden brengt waar de familie al veertig jaar op wacht.’