Koningsdaglezing minister van Defensie Ruben Brekelmans
Generaals, in het bijzonder generaal Duckers, (Kamerleden), bestuurders, ondernemers, jongeren, collega’s van Defensie,
Het thema van deze jaarlijkse Koningsdaglezing had ik niet beter kunnen kiezen: ‘Veiligheid is mensenwerk’. Want, dames en heren, wat betreft internationale veiligheid leven we in historische tijden. Het zijn weken waarin we decennia aan gebeurtenissen beleven. Weken waarin geschiedenis wordt geschreven, en het is essentieel dat wij meeschrijven.
De kern – aan onze kant van de oceaan – is dat Europa ontwaakt uit haar vredesslaap. De Russische annexatie van de Krim en de aanvallen in Oost-Oekraïne in 2014 al waren al alarmerend, maar de harde wake-up call kwam op 24 februari 2022. Het begon met Russische gevechtshelikopters en eindeloze colonnes tanks die de Oekraïense grens over staken. En sindsdien is het niet opgehouden, en is de agressie alsmaar heviger geworden.
Met gisteren als nieuw dieptepunt, een grote raketaanval op Soemy. Een bloedbad, met 34 doden, en nog meer gewonden. Dat is hoe het Russische regime handelt: minder aanvallen op energieinfrastructuur, dan maar onschuldige burgers direct aanvallen. Het is niets minder dan staatsterreur.
Twee weken geleden was ik zelf nog in Dnipro, in het zuidoosten van Oekraïne, de ochtend na een grote droneaanval. We spraken daar met de commandant van de oostelijke troepen. Hij zei: al 11 jaar voer ik continu oorlog, maar het is nu heftiger dan ooit. Het lijkt mij wel duidelijk waarom Oekraïne onze niet-aflatende steun verdient…
De afgelopen maanden ervaren we ook een tweede wake-up call na 20 januari, de inauguratie van Donald Trump als de 47e president van de Verenigde Staten. President Trump en zijn team maken ondubbelzinnig duidelijk dat wij als Europa meer verantwoordelijkheid moeten nemen voor onze eigen veiligheid. Dat betekent een grotere bijdrage van Europese landen aan de NAVO, meer strategische capaciteiten overnemen van de VS, en Europees leiderschap in de steun aan Oekraïne.
En wat we daar ook van vinden: dít is de nieuwe werkelijkheid. Een wereld waarin militaire macht bepaalt of je aan tafel zit – en wie geen vuist kan maken, buitenspel staat.
Europa wordt wakker – dat is het goede nieuws. De Europese investeringen in defensie nemen snel toe, en mét die investeringen ook de vastberadenheid om onze veiligheid meer in eigen hand te nemen. Met een gezamenlijke economie die 5x groter is dan die van Rusland en een bevolking van ruim een half miljard mensen heeft Europa de schaal én de middelen.
Maar dan moeten we ze wel effectief inzetten. De productiecapaciteit van Europese defensie-industrie moet omhoog, belemmerende regelgeving moet overboord en landen moeten veel nauwer samenwerken.
We hebben weinig tijd. Poetin heeft herhaaldelijk gezegd wraak te willen nemen voor het uiteenvallen van de Sovjet-Unie en terug te willen naar de Russische invloedssfeer van vóór 1989. Onze inlichtingendienst, de MIVD, schat dat Rusland na een staakt-het-vuren in Oekraïne een jaar nodig heeft om grootschalig troepen te verplaatsen. De Russische oorlogsindustrie draait op volle toeren, er worden vele duizenden extra soldaten gerekruteerd – veel meer dan nodig is voor Oekraïne alleen.
Stel je voor dat Poetin 200.000 militairen naar de grens met de Baltische staten stuurt voor een ‘oefening’… Uit de ervaring met Oekraïne weten we dat pas een week van tevoren is duidelijk is of het écht een oefening is of het begin van een aanval. Stel je voor wat een angst en chaos dat zou veroorzaken.
En als Poetin na Oekraïne een buurland aanvalt dat bij de NAVO hoort, dan zijn wij ervan. Dan moeten ook Nederlandse militairen het NAVO-grondgebied helpen verdedigen. Ons lidmaatschap van de NAVO geeft bescherming, maar ook een verantwoordelijkheid. Een aanval op één is een aanval op allen.
De dreiging blijft bovendien niet beperkt tot Oost-Europa. De rivaliteit tussen de grootmachten is verhard. De spanningen in de Indo-Pacific zijn structureel geworden. Cyberaanvallen zijn geen theoretisch risico meer, maar een concrete dreiging met directe impact op onze energievoorziening, infrastructuur en veiligheid.
Denk aan de cyberaanvallen op Nederlandse ziekenhuizen, havens en universiteiten. Denk aan de spionage en voorbereidingen op sabotage: onbekende drones rondom militaire bases, vissersbootjes die foto’s maken van onze petrochemische installaties, schepen op de Noordzee die stiekem onze internetkabels, gasleidingen en windmolenparken in kaart brengen.
We lijken hier in vrede te leven, maar in feite is dat niet meer zo. We bevinden ons in een grijze zone. Er is geen oorlog, maar ook geen vrede.
Bij Defensie werken we daarom hard aan de noodzakelijke voorbereidingen, investeringen en oefeningen. Met een budget oplopend tot 24 miljard euro bouwen we een sterke en slimme krijgsmacht, die samen met onze partners de vijand kan afschrikken en oorlog buiten de deur houdt. Wie vrede wil, moet voorbereid zijn op oorlog – dat is wat we doen.
En dan kom ik bij u. Want veiligheid is mensenwerk. Niet alleen van mensen in uniform. Of u bestuurder bent, politicus, ondernemer, wetenschapper, belangenbehartiger, student, of in elk geval burger – in deze onzekere tijd is het essentieel dat we samen optrekken. Net als Europa moet ook de Nederlandse samenleving ontwaken uit haar vredesslaap.
In de eerste plaats moeten we weerbaarder worden. Het is ontzettend belangrijk dat we samen een schokbestendige maatschappij bouwen die voorbereid is, en blijft functioneren als het even tegenzit. De hybride aanvallen die we zien – op havens, universiteiten – hebben allemaal 1 doel: ontwrichting.
Onze open samenleving en economie, ook hier in Amsterdam, zijn kwetsbaar. We hebben een razend efficiënte just-in-time economie gebouwd, zonder dure voorraden en met grote wereldwijde afhankelijkheden. Maar iedere verstoring daarvan is een uiterst effectief wapen.
Neem een stroomstoring, of een cyberaanval op de Amsterdam Internet Exchange, het grote Europese internetknooppunt hier in Amsterdam. Is de continuïteit van uw organisatie dan gegarandeerd? Kunt u dan nog onderwijs geven? Kan de brandweer dan nog uitrukken, of de politie? Wordt het vuilnis nog opgehaald, de salarissen betaald, de supermarkt bevoorraad? Of kunnen we elkaar dan niet bereiken, ligt het betalingsverkeer plat en vervallen we in chaos, verkeersopstoppingen en sociale onrust? En gebeurt daarmee precies wat onze vijand wil?
In een tijd van toenemende dreiging is het niet de vraag óf maar wannéér we te maken krijgen met een verstoring. Ik vraag u daarover na te denken. Hoe zit het met de afhankelijkheden in uw gemeente, uw bedrijf of organisatie? Van elektriciteit, water en internet, maar ook van leveranciers en derde landen. Heeft u een plan B?
Weerbaarheid helpt conflicten te voorkomen. Blijft onze samenleving na een aanval op onze energievoorziening op de been, dan verkleint dat de kans dat een vijand zo’n aanval überhaupt overweegt. Zoals Dwight D. Eisenhower 80 jaar geleden al zei: ‘‘De overwinning wordt niet behaald door enkel het leger, maar door kracht en eenheid van een land.’
Naast weerbaarheid gaat het om de maatschappelijke ondersteuning van onze militaire paraatheid. In tijden van vrede is het de vraag wat de krijgsmacht voor de samenleving kan doen; in tijden van dreiging is het de vraag wat de samenleving voor de krijgsmacht kan doen. Kunt u producten of diensten leveren die relevant zijn voor Defensie? Een aantal van u is actief in sectoren die van vitaal belang zijn als het erop aankomt: energie, transport, voedselvoorziening, gezondheidszorg, IT, maakindustrie, beveiliging. U bent allen strategische partners in de veiligheid van Nederland.
Een voorbeeld is het Ecosysteem Logistiek dat Defensie samen met de transportsector heeft opgezet. Met partners als Jan de Rijk Logistics hebben we afspraken gemaakt hoe we civiele capaciteit, zoals vrachtwagens en chauffeurs, in geval van nood kunnen inzetten voor Defensie. Op dezelfde manier spreken we met Tennet en Gasunie over het zekerstellen van energie; met Shell over de olie- en gasvoorraden; met NS en ProRail over het verplaatsen van militair materieel over het spoor.
Daarnaast hebben we grote behoefte aan uw innovatiekracht. Amsterdam is rijk aan techbedrijven en innovatieve startups. Defensie heeft veel geld beschikbaar om te investeren in zogenoemde dual-use producten: slimme oplossingen die je zowel civiel als militair kunt gebruiken. Denk aan drones, en alle onderdelen die hiervoor nodig zijn. Zo zijn er in het verleden vele voorbeelden, zoals het internet, van innovatie die hun oorsprong vinden bij defensie.
En, dames en heren, als u nadenkt over de vraag wat u of uw organisatie voor defensie kan betekenen – denk dan vooral ook aan reservisten: mensen die een andere baan hebben, maar zich als het nodig is, ook militair willen inzetten. Misschien uzelf of een van uw medewerkers?
Ik wil u aanmoedigen hen de ruimte te geven. Staatssecretaris Tuinman van Defensie heeft afgelopen januari met VNO-NCW en FNV goede afspraken gemaakt om reservisten en werkgevers beter te ondersteunen. Het mes snijdt aan twee kanten: medewerkers komen gemotiveerd terug, met extra vaardigheden, leiderschapservaring, discipline en veerkracht. En in geval van een crisis weten ze precies wat ze moeten doen…
Wat kunt ú doen? – dat is de vraag die ik alle aanwezigen hier wil stellen. We vieren dit jaar in Nederland 80 jaar vrijheid, maar we doen dat met grote zorgen over de nabije toekomst. Het is onze opdracht te ontwaken uit de vredesslaap, zo snel mogelijk alert te zijn om te doen wat nodig is, en samen sterker te worden. Militair én maatschappelijk. Met bondgenoten én burgers. Met een NAVO die werkt én een samenleving die een storm kan doorstaan. Veiligheid is mensenwerk.
Dank u wel.