Toespraak minister-president Schoof bij opening van de Bilderbergconferentie 2025
Dames en heren,
Er zijn van die woorden en begrippen die ineens overal opduiken en die na verloop van tijd niet meer zijn weg te denken.
‘Maatschappelijk verantwoord ondernemen’, bijvoorbeeld. ‘Brede welvaart.’ ‘Klimaatneutraal’.
Of, inderdaad, ‘weerbaarheid’ het goedgekozen thema van deze 64e Bilderbergconferentie. Een woord dat we nog nooit zo vaak hebben gehoord als de laatste maanden en weken. En ik durf te voorspellen dat we ook dit woord zullen blijven gebruiken.
Ik vermoed dat de organisatie bij de keuze voor dit thema vooral gedacht heeft aan de oorlog in Oekraïne en aan allerlei aspecten van economische veiligheid. Aan cyber, aan energie- en grondstoffenafhankelijkheid, aan het afschermen van kritieke bedrijfsgegevens voor bedrijfsspionage – dat soort zaken.
Maar inmiddels leven we – alweer! – in een andere geopolitieke werkelijkheid, waarin we ook geconfronteerd worden met ongekende handelstarieven vanuit de VS en een dreigende handelsoorlog op de wereldmarkt. Dat geeft nog eens een extra dimensie aan de noodzaak om weerbaar te zijn tegen economische instabiliteit.
Ondertussen klopt de tekst in de uitnodiging nog altijd voor 100%. Want zoals het daar al licht eufemistisch staat geformuleerd: ‘Er is een hoop gaande in de wereld en dit raakt onze samenleving en dus ook het bedrijfsleven.’
Dat betekent volgens mij dus meteen dat werken aan weerbaarheid ook een opdracht is aan ons allemaal. Aan de hele samenleving. Aan u als ondernemer, aan mij als premier en aan ons allemaal als burger en inwoner van dit land.
Het antwoord op de vraag ‘Wat kan ik dan persoonlijk doen?’ is niet zomaar 1-2-3 te geven. Daarvoor is weerbaarheid teveel een containerbegrip.
Het begint met de basics: zorgen dat er voldoende water, kaarsen, batterijen, een radio en voedsel in huis zijn om het een paar dagen uit te zingen. Dat noodpakket is superbelangrijk!
Maar weerbaarheid strekt zich bijvoorbeeld ook uit tot de strategische vraag hoe als samenleving om te gaan met alle toekomstige hightech ontwikkelingen in bijvoorbeeld quantumcomputers, AI en genetica. Ontwikkelingen waarvan we ons nu nog nauwelijks een voorstelling kunnen maken.
En alles daar tussenin. Defensie, cybersecurity, energie, transport, grondstoffen – het heeft allemaal te maken met weerbaarheid. Plus natuurlijk, en niet in de laatste plaats, de weerbare en betrouwbare rechtstaat, die ook de basis is onder lange termijn investeringsbeslissingen van bedrijven.
Het is een boodschap die Ingrid Thijssen het kabinet namens het bedrijfsleven steeds weer voorhoudt: graag zoveel mogelijk stabiliteit en voorspelbaarheid. En ik snap dat heel goed. Maar zorgen voor stabiliteit en voorspelbaarheid is in de huidige geopolitieke storm geen heel gemakkelijke opdracht, zeg ik daar maar meteen achteraan.
Kortom, goed dat deze 1e Rotterdamse Bilderbergconferentie ooit, het brede begrip ‘weerbaarheid’ als thema heeft. En dat het georganiseerde Nederlandse bedrijfsleven, VNO-NCW voorop, zo laat zien zich bewust te zijn van alle dreigingen die er zijn.
Hier is geen oorlog, maar ook geen vrede meer. We zitten er tussenin
We moeten goed onder ogen zien dat die dreigingen reëler zijn dan ze lange tijd waren. In de defensiehoek zeggen we nu steeds dat het hier geen oorlog is, maar ook geen vrede meer. We zitten er tussenin.
Feit is: door de Russische agressie is iets wat lange tijd ondenkbaar was nu wel denkbaar. Namelijk dat de NAVO, en daarmee ons land, direct betrokken raakt bij een grootschalig conflict.
Dat conflict hoeft zich niet in Nederland af te spelen, om er toch onderdeel van te zijn. En het hoeft ook niet meteen met militaire middelen te worden uitgevochten, maar bijvoorbeeld met grootschalige cyberaanvallen, sabotage van energievoorzieningen en andere cruciale sectoren, of de verspreiding van desinformatie. Dat is de schimmige werkelijkheid waarin we zitten, en waartegen we ons moeten wapenen.
Bedrijfsleven en overheid moeten elkaar opzoeken om samen te werken aan een weerbare samenleving
Mijn boodschap vandaag aan u is heel eenvoudig. Namelijk dat u en wij, bedrijfsleven en overheid, elkaar meer dan voorheen zullen moeten opzoeken om samen te werken aan die weerbare samenleving.
Zoals dat bijvoorbeeld al gebeurt in de Rotterdamse haven, waar publieke en private partijen elk jaar oefenen met een grote cyberaanval. Een goed voorbeeld dat nu in andere havens en andere sectoren navolging krijgt. Je staat er met de actualiteit van vandaag bijna verbaasd over dat dat niet al veel eerder is gebeurd.
Een ander goed voorbeeld speelt rond de defensie-industrie. U weet, het is niet de vraag of we de Europese en Nederlandse defensiecapaciteit moeten uitbreiden, maar hoe, en vooral ook: hoe dat zo snel mogelijk kan.
Dat vraagt om actie op korte termijn. Zo hebben het ministerie van Defensie en VDL begin dit jaar goede afspraken gemaakt over de vestiging van nieuwe defensiebedrijven voor de productie van drones in de voormalige autofabriek in Born. Van Mini-productie naar militaire productie dus.
Defensie draagt onder andere een deel van de huisvestingskosten. Veel concreter en praktischer wordt de samenwerking niet.
Voor de langere termijn – vorige week nog in het nieuws – werken Defensie en Economische Zaken aan een nieuwe strategische agenda om de Nederlandse defensie-industrie te versterken. Uiteraard in goed overleg, niet alleen met onze bondgenoten maar ook met bedrijven en kennisinstellingen
Want nog een keer: we hebben elkaar harder nodig dan ooit om weerbaar te zijn en weerbaar te blijven. Ik zie dat niet snel veranderen.
Vanuit mijn eigen achtergrond in de inlichtingen- en veiligheidshoek zie ik nog een ontwikkeling die ons allemaal moet bezighouden. Namelijk dat economische veiligheid binnen bedrijven en onze staatsveiligheid steeds meer met elkaar verweven raken.
Grote internationale ondernemingen zijn in snel tempo onderdeel aan het worden, of zelfs al geworden, van geopolitieke ontwikkelingen. Met als meest duidelijke en bekendste voorbeeld natuurlijk ASML.
Het is echt nog niet zo lang geleden dat je als internationaal opererend bedrijf vooral te maken had met mededingingsregels en duurzaamheidseisen. Nu gaat het bijvoorbeeld ook over het verplicht delen van bedrijfsgevoelige informatie, of over welke technologie je wel en niet kunt delen met bepaalde landen.
Dat is minder tastbaar dan de ombouw van een autofabriek in Born, maar zeker niet minder belangrijk. En dat vraagt iets van bedrijven, maar ook van overheden die bereid zullen moeten zijn in strategische industrieën te investeren. Dat beroemde project Beethoven is een goed voorbeeld en ik verwacht dat we dat in heel Europa vaker gaan zien.
Economische weerbaarheid, economische veiligheid, begint bij het besef dat we ons moeten wapenen tegen digitale aanvallen van buitenaf
Ik heb hierover de afgelopen maanden al vaker gesproken, ook met en voor ondernemers, dus het begint een beetje een stokpaardje van me te worden. Maar ik vind het dus ook echt belangrijk.
En ik blijf erop hameren dat economische weerbaarheid, economische veiligheid, begint bij het besef dat we ons moeten wapenen tegen digitale aanvallen van buitenaf, gericht op het stelen van bedrijfsgeheimen of op beïnvloeding van onze hele manier van leven. Steeds vaker komen die aanvallen van ‘statelijke actoren’, zoals we dat dan noemen. Van andere landen dus.
En ik stel gelukkig vast dat we onze naïviteit op dit punt langzaam maar zeker aan het verliezen zijn. Al mag het van mij nog veel sneller.
U herinnert zich misschien dat 1 van mijn 1ebesluiten als premier was dat telefoons, iPads en andere online apparaten vanaf dan verboden waren in kabinetsvergaderingen. Als u nu het Catshuis binnenkomt, staat daar een kast waar ze allemaal achter slot en grendel kunnen worden bewaard.
Dat deed in de media en in Den Haag nogal wat stof opwaaien, waar ik op mijn beurt en vanuit mijn verleden dan weer behoorlijk verbaasd over was. Want elk mobiel apparaat dat met het internet is verbonden, is ook een zender en ontvanger met een microfoon, en dus een instrument om gesprekken af te luisteren. En reken maar dat Rusland, Noord-Korea en andere landen daar onbeschaamd gebruik van maken als ze de kans krijgen.
Weerbaarheid in bedrijven en weerbaarheid in de samenleving liggen direct in elkaars verlengde
Kortom, dames en heren, er zijn nieuwe realiteiten waartoe we ons moeten verhouden. En dat moeten we zoveel mogelijk samen doen, bedrijven en overheid.
Wat kan ik, wat kan mijn bedrijf bijdragen en wat kunnen we samen doen - dat zijn de vragen die we ons moeten stellen. Want het is volstrekt duidelijk dat weerbaarheid in bedrijven en weerbaarheid in de samenleving direct in elkaars verlengde liggen. En ook dat de urgentie om daar werk van te maken hoger is dan ooit, alleen al om geopolitieke redenen.
Voor vandaag en vooral morgen wens ik u een interessante en succesvolle Bilderbergconferentie toe. Ik ben benieuwd naar de uitkomsten.
En laten we dat gesprek over weerbaarheid vooral ook daarna met elkaar blijven voeren. Het is heel hard nodig.
Dank u wel.