Toespraak staatssecretaris Van Ooijen Herdenking vervolging Sinti en Roma
Toespraak van staatssecretaris Van Ooijen (VWS) bij de herdenking Vervolging Sinti en Roma in Westerbork op 26 mei 2024. Het gesproken woord geldt.
Beste mensen,
Op 19 mei 1944, nu 80 jaar geleden, vertrok hier op deze plek een volgepakte trein met 245 Sinti en Roma. Kaalgeschoren en dicht op elkaar in veewagons, onder de meest mensonterende omstandigheden. Een bittere tocht van 3 dagen volgde, richting het vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau.
Ook de oudste broer van Zanna Weiss zat in die trein. Jongen heette hij, zijn koosnaam. Kort daarvoor was hij samen met zijn grootvader en andere familieleden opgepakt in Oldenzaal.
Zanna’s familie kende een lange traditie van muziek. Zij maakten instrumenten, handelden erin en speelden in orkesten op allerlei plekken in Europa.
De familie reisde door Nederland toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak. Zanna was toen 10 jaar oud.
Het reizende bestaan werd al snel verboden – de wielen van wagens gehaald, paarden ingenomen. Allerlei vrijheden werden ontnomen. Geld verdienen werd lastig, want dit was onlosmakelijk verbonden met het reizen.
Zanna kwam terecht in Oldenzaal. In een huis in plaats van een wagen. Het voelde er verre van veilig, de geruchten over transporten en pro-Duitse geluiden vulden de straten.
Toen in de nacht van 15 op 16 mei 1944 de landelijke razzia plaatsvond, was Zanna net weg uit Oldenzaal. Via Den Haag vluchtte ze met haar gezin naar Amsterdam.
Bij de verzetsfamilie De Oude aan de Vinkenstraat vonden zij een onderduikplek. Haar dagen bracht zij grotendeels door in duisternis, als het gevaarlijk werd zat zij uren achter een luik.
Zanna zag een jaar lang geen daglicht. Maar het werd haar redding en ze overleefde.
De 6 familieleden die in Oldenzaal waren achtergebleven zag zij nooit meer. Van de 245 mensen die gedeporteerd werden naar Auschwitz, kwamen er slechts enkelen levend terug.
De tijd na de oorlog was zwaar. De bezetting was dan wel voorbij, maar Sinti en Roma werden nog steeds tegengewerkt, buitengesloten en gediscrimineerd. Ook door de overheid.
Terugkeren naar het traditionele reizende bestaan in woonwagens werd moeilijk gemaakt. Het oppakken van de handel, de muziek, was bijna onmogelijk. En ook het leven in familieverband werd nooit meer als vroeger, want veel familieleden waren er niet meer.
De bevrijding was daar, in mei 1945. Maar echt bevrijd heeft Zanna zich nooit gevoeld. Zij was getraumatiseerd en beschadigd.
Wel was zij trots, op haar cultuur en op haar afkomst. Op de warme band tussen de familieleden die over waren. De muzikaliteit, en de eigenheid in manier van leven.
Zanna droeg prachtige rokken met borduursels, en gaf de Sinti tradities door aan haar kinderen. Als ze sprak over de oorlog huilde ze. Zeker bij muziek die haar deed denken aan vroeger.
Haar geloof gaf haar kracht en de moed om te vergeven. Zo bleef zij -ondanks alles- een lieve en zachte vrouw. Een lichtpunt voor anderen.
In Oldenzaal werd in 2014 een monument onthuld, ter nagedachtenis aan de 6 leden van de familie Weiss die in 1944 zijn vermoord. Zanna was daarbij aanwezig.
In 2019 legde ze tijdens de Nationale Dodenherdenking op de dam een krans voor de omgekomen Sinti en Roma. En ze was hier 5 jaar geleden bij de herdenking. Vandaag is ze er niet bij. Zanna Brassem-Weiss stierf in 2022 op 91 jarige leeftijd.
Nu Zanna er niet meer is, is het aan anderen om haar verhaal te blijven vertellen. Dat doen haar nicht Sabina en ook haar zoon, die zich met hun landelijke vereniging inzetten voor erkenning van het leed van de Sinti en Roma. En het bestrijden van discriminatie. Dat doen de mensen in Oldenzaal, door jaarlijks te herdenken wat er met de familie Weiss is gebeurd. En ook ik mag vandaag het verhaal van Zanna vertellen.
Maar dat is niet genoeg. Wij moeten ons allemaal inzetten om de verhalen levend te houden. Dit verhaal, maar ook de verhalen van de andere Sinti en Roma die tijdens de Tweede Wereldoorlog verdrukt en vervolgd werden. Want deze geschiedenis mag nooit vergeten worden.
Deze geschiedenis - Uw geschiedenis - is er 1 van veel leed. Van uitsluiting en van onrecht.
Daar is pas heel laat na de oorlog erkenning voor gekomen. En de gevolgen daarvan zijn zichtbaar en voelbaar tot op de dag van vandaag.
Het is belangrijk dat de geschiedenis van Zanna en alle anderen die hetzelfde is overkomen, niet alleen in de familie blijft. Maar dat wij die allemaal kennen.
Want door de geschiedenis te kennen, kunnen we de problemen en het verdriet van vandaag de dag beter begrijpen. En moeten we ons nog beter inzetten om uitsluiting in welke vorm dan ook uit te bannen.
Laat de verhalen uit uw geschiedenis een monument vormen voor ons allemaal. Zodat we nooit vergeten wat er gebeurd is in mei 1944, en de periode daarna.
Dank u wel.