Rechtmatigheidsverantwoording
Met ingang van de jaarrekening 2023 nemen provincies en gemeenten een rechtmatigheidsverantwoording op in de jaarrekening. De basis is de (gewijzigde) Gemeentewet en de Provinciewet. Voorheen gaf op basis van de Gemeentewet en Provinciewet de controlerend accountant een oordeel over zowel de getrouwheid als de rechtmatigheid. Door deze wetswijziging geeft de accountant nog uitsluitend een oordeel over de getrouwheid van de jaarrekening. Dit is geregeld in artikel 213, lid 3, Gemeentewet. Met één uitzondering. De accountant geeft in de controleverklaring een expliciet rechtmatigheidsoordeel over de baten en lasten, alsmede de balansmutaties met betrekking tot specifieke uitkeringen (als bedoeld in artikel 17 van de Financiële-verhoudingswet). Het rechtmatigheidsoordeel over de specifieke uitkeringen is wel gelijk aan voorgaande jaren en omvat een toets aan alle rechtmatigheidscriteria[1].
In de toelichting op de bovengenoemde wetswijziging (zie onder meer het onderstaande citaat in het tekstkader) is ook uitgebreid ingegaan op de samenhang met de invoering van de rechtmatigheidsverantwoording[2].
| Door de voorgestelde wijziging van de Gemeentewet, Provinciewet en Waterschapswet geeft de accountant in de controleverklaring nog uitsluitend een oordeel over de getrouwheid van de jaarrekening. In plaats van het oordeel van de accountant over de rechtmatigheid legt het bestuur van een gemeente, provincie of waterschap daarover zelf verantwoording af in de jaarrekening. Het bestuur legt over elk begrotingsjaar verantwoording af aan het vertegenwoordigend orgaan over het door hem gevoerde bestuur, onder overlegging van de jaarrekening en het jaarverslag (artikel 197, eerste lid, Gemeentewet, artikel 201, eerste lid, Provinciewet, artikel 103, eerste lid, Waterschapswet). Dit is in lijn met hoe het voor het Rijk en veel ZBO’s momenteel reeds is geregeld. De rechtmatigheidsverantwoording van het bestuur maakt onderdeel uit van de jaarrekening. Hierdoor ziet het getrouwheidsoordeel van de accountant in de toekomstige situatie ook op de rechtmatigheidsverantwoording die afgelegd wordt door het bestuur. Vertegenwoordigende organen en burgers mogen er met andere woorden op vertrouwen, dat de controlerend accountant ook toeziet op de juistheid en volledigheid van deze rechtmatigheidsverantwoording. |
Bij deze wetswijziging was met andere woorden al aangegeven wat het achterliggende doel was en hoe de toekomstige situatie eruit zou zien. De geconsulteerde wijzigingen van het BBV en BADO zijn vanwege bezwaren van de Algemene Rekenkamer helaas niet tijdig doorgevoerd, om hier nadere invulling aan te kunnen geven. Dat laat onverlet dat de uitgangpunten voor de rechtmatigheidsverantwoording en de accountantscontrole al wel besloten liggen in de aanpassingen in de Gemeente- en Provinciewet (zie het bovenstaande kader). Op basis hiervan kan de accountant geen direct oordeel geven over de rechtmatigheid van alle baten, lasten en balansmutaties in de gehele jaarrekening, zoals tot en met controlejaar 2022 het geval was. De wettelijke opdracht aan de accountant voor de controle 2023 is daarom ook anders geformuleerd, met een indirect oordeel aan de hand van de verantwoording van het college over rechtmatigheid in de jaarrekening. Dit alles met uitzondering van het oordeel over de specifieke uitkeringen, aangezien het directe oordeel hier wel gegeven wordt. Het BBV en BADO zullen -na nader overleg met de Algemene Rekenkamer- alsnog aangepast gaan worden gedurende dit kalenderjaar.
Hieronder wordt weergegeven hoe om te gaan met respectievelijk de verantwoording en hoe de accountantscontrole daarop aansluit.
Verantwoording
- De jaarrekening 2023 bevat een rechtmatigheidsverantwoording.
- Volg het model zoals opgenomen in de Kadernota rechtmatigheid 2023 van de commissie BBV.
- Voor gemeenten en provincies verdient het aanbeveling de aangepaste Modelverordening financieel beleid, beheer en organisatie te volgen. Indien de verordening nog niet aangepast is, pas deze dan alsnog aan met het oog op de komst van de rechtmatigheidsverantwoording. Dit is een toekomstbestendige oplossing.
- Ook als de tijd ontbreekt voor een aanpassing van de Verordening financieel beleid, beheer en organisatie, wordt aangeraden om een rechtmatigheidsverantwoording op te nemen in de jaarrekening.
Het niet opnemen van een rechtmatigheidsverantwoording in de jaarrekening heeft tot gevolg dat het College geen verantwoording aflegt over rechtmatigheid als onderdeel van de verantwoording over het gevoerde bestuur, waardoor de verantwoording zoals omschreven in artikel 197, lid 1 Gemeentewet of artikel 201, lid 1 Provinciewet dit element van de verantwoording niet omvat. Omdat de Gemeentewet en Provinciewet maar ook de opdracht aan de accountant geen grondslag meer geven voor een direct oordeel over rechtmatigheid, valt bij ‘niet-opnemen’ rechtmatigheid dit ook buiten de reikwijdte van de accountantscontrole. De informatie over eventuele begrotingsonrechtmatigheden, misbruik en oneigenlijk gebruik en het (ten onrechte) niet voldoen aan bepaalde voorwaarden, is dan niet beschikbaar voor de gemeenteraad of provinciale staten, noch via het College, noch via het oordeel van de accountant. De enige oplossing met de huidige stand van de regelgeving is dat deze informatie onderdeel uitmaakt van een rechtmatigheidsverantwoording en de accountant daar een getrouwheidsoordeel over geeft.
Accountantscontrole
- De controlerend accountant geeft een getrouwheidsoordeel af, conform de Gemeente- en Provinciewet. Dit getrouwheidsoordeel ziet ook op de rechtmatigheidsverantwoording.
- Voorts wordt in de controleverklaring expliciet opgenomen, dat de baten en lasten, alsmede de balansmutaties met betrekking tot specifieke uitkeringen rechtmatig tot stand zijn gekomen. In het verslag van bevindingen blijft de accountant de tabel van fouten en onzekerheden opnemen. Het rechtmatigheidsoordeel over de specifieke uitkeringen is wel gelijk aan voorgaande jaren en omvat een toets aan alle rechtmatigheidscriteria.
[1] Artikel 217 van de Provinciewet wordt overeenkomstig aangepast in een verzamelwet met terugwerkende kracht.
[2] Tweede Kamer, vergaderjaar 2020–2021, 35 298, nr. 13, blz. 12