Nieuwsbrief Duurzame Zorg - april 2021

Sander Kooiman is Manager Zorg & Welzijn en Duurzaam Vastgoed bij de Triodos Bank. Daarnaast is hij lid van de raad van toezicht van Gezondheidscentrum Goverwelle. In de regiegroep Duurzame Zorg vertegenwoordigt hij de Werkgroep Gezondheidszorg van de Nederlandse Vereniging van Banken.

Zorgvastgoed verduurzamen kost geld. Daar hoeven we geen doekjes om te winden, toch? Natuurlijk, het levert gigantisch veel op: hoger comfort, lagere energielasten en bovenal een positieve bijdrage aan het klimaat. Maar investeringen, soms zelfs met een onrendabele top, zijn onvermijdelijk. Dat is niet altijd eenvoudig als de marges dun zijn en de focus meer ligt op het realiseren van levenskwaliteit en niet van winst. Een begrijpelijke reactie is dan: de overheid mag dan over de brug komen, de zorgverzekeraars en zorgkantoren kunnen hiervoor hun inkooptarieven best verhogen.

Opgelost.

Of zijn er ook andere wegen naar een duurzamer en gezonder Rome? We verduurzamen in de zorg, maar we zien ook een sterk stijgende vraag, personeelstekorten en oplopende zorgkosten. Moet er dan niet meer veranderen dan doen wat we al doen, maar dan in een groen jasje?

Mijn antwoord zou zijn: ja, er is meer nodig. Zo vroeg ik onlangs op social media wat zwaarder weegt bij verduurzaming in de zorg: hogere tarieven, of sterk leiderschap? Het antwoord was onverdeeld: leiderschap weegt zwaarder. Want dat is de motor achter het vinden van nieuwe richtingen, innovatie en verandering. Achter het stellen van vragen als: hebben we al die vierkante meters écht nodig, of kan het ook slimmer? Zijn er ook zaken die we kunnen oplossen met technologie? Zijn er nieuwe manieren waarop mensen langer gezond kunnen blijven of langer – op een menswaardige manier – thuis kunnen blijven wonen? En zo het zorgpersoneel ontlasten?

Want de duurzaamste vierkante meter is er één die we überhaupt niet hoeven te bouwen.

Natuurlijk is ook dat te kort door de bocht. Hoe je het ook wendt of keert, als we willen verduurzamen en tegelijkertijd een groeiende zorgvraag willen beantwoorden, moet we investeren. Maar hoe en waarin, daar kunnen we vele antwoorden op vinden. De banken zullen daarbij zeker hun rol pakken.  

Wat ik waardeer in de dialoog tussen ons als banken en de andere partijen in de Green Deal Duurzame Zorg, is ontdekken hoe we de uitdaging van verduurzaming met elkaar gaan realiseren. Welke verwachtingen mogen zorginstellingen, banken, verzekeraars en de overheid van elkaar hebben? Kunnen we meer optrekken met het bedrijfsleven voor nieuwe inzichten van buitenaf? We blijven elkaar constant uitdagen om onze eigen creativiteit aan te boren. Daarom zet ik me graag in voor de Regiegroep Green Deal Duurzame Zorg.

Veel leesplezier,

Sander Kooiman

Deze maand mogen we weer verschillende nieuwe Green Deal-partners verwelkomen:

UniK thuis- en jeugdzorg wil waar mogelijk meer ondersteunen op afstand, zoals via beeldbellen. Daarnaast wil UniK milieubewust vervoer stimuleren, bijvoorbeeld reizen per (elektrische) fiets. 

MAAS levert koffie- thee- en verse maaltijdautomaten voor op het werk. Het zet zich in voor duurzaamheid met onder meer een koffie-recycleservice, hergebruik van automaten en bekers en de doelstelling om in 2023 de CO2-uitstoot te halveren ten opzichte van 2018.

Mölnlycke Healthcare levert medische materialen voor chirurgie en wondzorg. Het zet zich in voor het meer gebruiken van hernieuwbare grondstoffen,  minder verpakkingsmateriaal en meer recycling.

Avicenna Excellence Program is een kleinschalig aanvullend opleidingsprogramma voor veelbelovende master- en PhD-studenten en jonge zorgprofessionals. Avicenna zet zich in voor het opnemen van duurzaamheid in het onderwijsprogramma en het verminderen van afval en verbeteren van de recyclingmogelijkheden.

Zorgorganisaties zoeken soms handvatten om aan de slag te gaan met duurzamere zorg. ActiZ, vereniging van organisaties in de langdurige zorg, komt daarom met een toolkit. Die bestaat uit informatie over regels en wetten, hulpmiddelen voor verduurzaming, inspirerende voorbeelden en handige websites.

Hans Groenendijk, zorgbestuurder en lid ActiZ Kerngroep Wonen en Zorg: ‘Veel zorgorganisaties zien duurzaamheid als iets extra’s, maar het moet onderdeel van ons denken worden. Verduurzamen gaat niet om moeten, maar om willen."

Lees meer: ActiZ publiceert toolkit Duurzaamheid | Actiz

Minder dierlijke producten betekent minder CO-2 en methaanuitstoot. Ook ouderen zijn steeds meer bereid om vegetarisch te eten. Imke Houben, projectleider duurzaamheid bij het Gasthuis, deelt hun ervaringen met het stimuleren van plantaardig eten. Het Gasthuis doet mee aan een pilot van het ministerie van Volksgezondheid en Intrakoop, een inkoopcoöperatie van de zorgorganisaties.

Imke: 'We hebben ons menu aangepast en meer vegetarische keuzes toegevoegd. Maar de bewoner mag zelf een gerecht kiezen en er is altijd een vleesoptie. Uit een enquête onder bewoners bleek dat veel ouderen het belangrijk vinden om af en toe vegetarisch te eten en zo hun steentje bij te dragen aan verduurzaming.'

Lees meer:  

• ‘De verduurzaming van het menu kost ons niets extra, levert wel veel op’ | Actiz
• Rapport Circulaire voeding in de gezondheidszorg | MVO Nederland/Wageningen Universiteit
• Rapport 'Growing food, growing healthy communities: Opportunities for the European healthcare sector' | Health Care Without Harm

“Het lijkt wel een sprookje!” Een groep van 17 ouderen uit De Rheyngaerde is enthousiast over een nieuwe balansoefening. Onder begeleiding van een fysiotherapeut, ergotherapeut en een paar techneuten spelen ze een balansgame. Een speciale bril tovert hologrammen rondom de ouderen, terwijl de echte wereld zichtbaar blijft. Op deze manier worden ze veilig en plezierig uitgedaagd te bewegen en te werken aan hun balans. Ook hoeft het begeleidend team niet voor elke deelnemer apart naar een afspraak te reizen.

De ouderen gaven het spel 4,5 uit 5 punten voor plezier en 4 uit 5 punten voor gebruiksgemak. De meeste deelnemers gaven aan graag nog een keer te willen spelen. 

Ouderen werken met ‘mixed reality’ spelenderwijs aan balans | nieuws.nl

De organisatie Health Care Without Harm (HCWH) zet zich in voor een wereldwijde duurzamere zorg. In 2020 begon HCWH met een kennis- en netwerkgroep voor artsen in Europa. Dit jaar starten er veel actviteiten vanuit deze groep en er is nog ruimte voor nieuwe deelnemers. 

Het netwerk biedt contacten, hulpmiddelen en trainingen rondom duurzamere zorg. Daarbij hoort ook het versterken van persoonlijke vaardigheden die kunnen helpen om duurzame veranderingen te bereiken. Verder heeft dit netwerk invloed op het kiezen van de presentaties op het congres CleanMed.  

Aanmelden kan via deze link (Engels)

Het landelijk netwerk Groene OK lanceerde afgelopen week een nieuwe website. Jeroen Meijerink is chirurg en afdelingshoofd Operatiekamers bij het Radboudumc, Duurzame Zorgprofessional 2019 en mede-opstarter van het landelijk netwerk de Groene OK (operatiekamer).

Kun je wat vertellen over je start met de groene OK?

Na mijn start als chirurg in het MC Leeuwarden en het VU Medisch Centrum ging ik werken bij het Radboudumc. Daar hebben ze al jaren een stevige duurzaamheidsagenda. Cathy van Beek, toen in de Raad van Bestuur, zei: ‘Het Radboudumc is bezig met duurzame zorg. De OK is volgens ons een afdeling waar veel winst te behalen valt. Wil jij dat doen?’

Dan zie je al snel dat 30 tot 40% van wat hier dagelijks het ziekenhuis binnenkomt en 20-30% wat er aan afval uitgaat, van de OK is. Eigenlijk is het heel tegenstrijdig; alle reusables werden steeds meer vervangen door disposables. Enerzijds werd het door de industrie gepusht,  maar anderzijds was voor ons ook makkelijk onder andere voor de patiëntveiligheid: je gebruikt het, je gooit het weg en je hebt altijd een nieuwe schone set.

Als je terugkijkt, denk je dan wel: is dit de bedoeling? Dat we instrumenten één keer gebruiken en dan laten verbranden? We staan voor de enorme uitdaging om in 2030 onze uitstoot te halveren. Dat zouden we zo dus niet halen. Maar het kan ook prima anders.

Hoe vergroen je een OK?

Je moet bij alles wat je doet kijken wat de duurzaamste oplossing is. Soms is dat een herbruikbare oplossing. Soms is dat wel wegwerp, maar dan het liefst van materialen die weer verwerkt worden tot hoogwaardige producten. Het is jammer als je het hoogwaardige kunststof van onze instrumenten verbrandt of er bumpers en plantenbakken van maakt. Je kunt niet de hele wereld vol zetten met bumpers en plantenbakken, maar we gaan wel altijd nieuwe instrumenten nodig hebben. Als je daar dan geen nieuwe ruwe aardolie meer voor nodig hebt, is dat pure winst.

Naast je werk voor het Radboudumc deed je mee aan het opzetten van het landelijk netwerk de Groene OK. Hoe kwam je daar terecht en wat doet dit netwerk?

Vanwege ons werk op de OK in het Radboud werd ik gekozen tot Duurzame Zorgprofessional 2019. Daardoor werd ik vaker uitgenodigd om te spreken op congressen. Ik kwam steeds meer mensen tegen die dit onderwerp ook ter harte nemen. En we vonden duurzame zorg eigenlijk te belangrijk om van individuen af te laten hangen.

We benaderden daarom de wetenschappelijke verenigingen van de snijdende specialismen en de anesthesie samen met de beroepsverenigingen van medewerkers op OK. Inmiddels hebben die zich ook allemaal verbonden aan de Green Deal, ons netwerk en onze doelen. We zetten in op vier hoofdonderwerpen: energiegebruik, circulair gebruiken van instrumenten, verminderen van plastic afval en minder vervuiling door schadelijke anesthesiegassen en medicijnresten.

We willen als netwerk via de werkgroepen graag de ziekenhuisoverstijgende problemen aanpakken, zonder dat iedereen dat los op hoeft te pakken. Zo zit in veel verpakkingen nog een gebruiksaanwijzing. Die hebben we niet elke keer nodig dus dat gaat dan ongelezen in het afval. Samen kunnen we kijken of bijvoorbeeld een QR-code genoeg is. En als daar wetten en regels voor in de weg staan, dan kunnen we kijken of die kunnen veranderen.

We zijn ook bezig met een leidraad voor duurzaamheid voor alle chirurgische richtlijnen. Het doel is dat duurzamere zorg deel wordt van alle nieuwe en bijgewerkte richtlijnen voor de snijdende beroepen.

Daarnaast zijn we met het Radboudumc, het LUMC en adviesbureau Gupta Strategists bezig met een groene barometer voor ziekenhuizen. Dit helpt intern om te kijken waar je kunt verbeteren. Maar het maakt het ook makkelijker om goede voorbeelden op te sporen en te delen. We hebben nu een eerste versie en we verwachten met twee á drie maanden een werkbare versie te hebben voor alle ziekenhuizen.

Het netwerk de Groene OK heeft een nieuwe website gelanceerd. Wat is hier te vinden?

We willen graag via onze website ‘www.degroeneOK.nl' heel praktische informatie geven: ‘Wat kan ik zelf doen?’ Het start makkelijker als je ervaringen kunt vinden van anderen, hoe zij het hebben aangepakt. We merken dat de meeste ziekenhuizen wel afval kunnen verminderen, vaker de luchtbehandeling uit kunnen zetten, minder instrumenten kunnen gebruiken en meer herbruikbare kleding en materialen.

We gaan bijvoorbeeld nu in het Radboud terug naar herbruikbare bloeddrukbanden. Dat levert straks 200.000 euro per jaar op én een enorme milieuwinst. Dat laat ook zien dat duurzame zorg niet bij voorbaat duurder hoeft te zijn, integendeel! Op de website hebben we nog veel meer van dit soort voorbeelden.

Wat zou je willen zeggen tegen mensen die zich willen gaan inzetten voor groenere zorg?

Het grote succes is dat je groenere zorg ziet ontstaan vanaf de werkvloer, dat het niet van boven af wordt afgedwongen. Natuurlijk moet je steun hebben van je Raad van Bestuur en managers, maar het allerbelangrijkste is dat je samenwerking zoekt in je ziekenhuis, met je collega’s.

Een persoonlijke missie mist vaak draagvlak, samen kom je verder. Zoek enthousiaste mensen die betrokken zijn bij duurzaamheid en kijk wat je kunt doen waar je nu bent. Als je kunt laten zien dat je resultaten boekt, krijg je anderen makkelijker mee.

Je gaat moeten werken aan de cultuur; vragen stellen over of het nodig is wat je doet of dat het ook anders kan, een beetje duurzamer. Het moet natuurlijk goed en veilig zijn voor je patiënten, maar hoe kunnen we dat ook duurzaam doen?

Lees meer

• Landelijk netwerk de Groene OK
• Ben je of ken je een duurzame zorgprofessional? De nominaties voor Duurzaam Zorgidee 2021 zijn open

Afgelopen maand startte de Nederlandse Vereniging Intensive Care een commissie die zich inzet voor het ontwikkelen van de Groene IC (duurzamere intensive care).  Cathy C. van Beek MCM, kwartiermaker duurzame zorg en Jeroen (WJHJ) Meijerink van het programma De Groene OK gaven presentaties bij de startbijeenkomst.

Nicole Hunfeld wordt de voorzitter van de commissie. Zij is al projectleider Duurzaamheid Intensive Care van het Erasmus MC.

Lees meer:

Start Commissie Groene IC (LinkedIn) | Nederlandse Vereniging Intensive Care

 Streekziekenhuis Koningin Beatrix rondde na twee jaar een proef met het opvangen van medicijnresten succesvol af. Met ozon- en UV-technologie filterde het ten minste 80% van de medicijnresten bij de bron uit het afvalwater van het ziekenhuis. De proef moet een steentje bijdragen aan schonere rivieren en beken. Mogelijk worden dit soort maatregelen de komende jaren opgenomen in wetten en regels; het ziekenhuis en waterschap Rijn en Ijssel wilden niet hierop wachten.

Lees meer: Methode voor verwijderen medicijnresten uit afvalwater succesvol | Waternieuws

• Terugkijken: Uitzending Kuijpers Talks #1 | Verduurzamen Maatschappelijk Vastgoed (video) Kuijpers NL
• Terugkijken: From data to action: How to reduce food waste in European healthcare | (video) Health Care Without Harm
• 2 mei Deadline vroeginschrijfkorting themadag Groene Revolutie in de OK | NVLO
• 1 mei Deadline opgeven Masterclass succesvolle innovatie met duurzaam resultaat | Innovatieplatform Ouderenzorg Haaglanden
• 11 mei  Vragenuurtje routekaart en CO2-tool | Expertisecentrum Verduurzaming Zorg