Weblogbericht | 23-02-2024 | Ministerie van Buitenlandse Zaken

Russische bezetting

De Nederlandse ondernemer Leo de Lange vestigde zich vlak voor de Russische oorlog uitbrak in de Oekraïense stad Kherson. Hij maakte daar de Russische bezetting mee en wist vervolgens te vluchten naar Kyiv. In de hoofdstad is hij momenteel uitbater van twee koffiezaken. De verschrikkingen die het Russische leger aanrichtte zijn hem niet in de koude kleren gaan zitten. Hij vertelt: ‘In Kherson woonde een verdieping onder mij een Amerikaanse jongen. We basketbalden samen en op een gegeven moment raakten we bevriend. Ik sprak nog geen Oekraïens, dus het was fijn om Engels met iemand te kunnen praten.’ Al snel nadat het Russische leger Kherson innam, kwam zijn vriend in de problemen, vervolgt Leo. ‘Hij is Afro-Amerikaans en werd opgepakt door Russische militairen. Hij vertelde dat hij in gevangenschap is gemarteld en in een cel werd gezet bij voetbalhooligans die als extreemrechts te boek staan. De Russische militairen wilden zien of de hooligans deze zwarte Amerikaan iets aan zouden doen, puur voor hun eigen vermaak. Dat is gelukkig niet gebeurd, maar het toont wel de kwade intenties van Rusland.’

‘Een vriend is opgepakt door Russische militairen en gemarteld in gevangenschap’

Nederlandse steun

Nederland steunt Oekraïne in zijn streven om gerechtigheid te krijgen voor oorlogsmisdaden. Sinds het begin van de Russische oorlog heeft Nederland daar al ruim €105 miljoen euro voor vrijgemaakt. Ook wordt Oekraïne ondersteund met juridische kennis. Zo is in Kyiv de European Union Advisory Mission in Ukraine (EUAM Ukraine) gestationeerd, een speciale missie die Oekraïense politie en openbaar aanklagers helpt bij het onderzoeken en vervolgen van oorlogsmisdaden.

Van die missie maken de Nederlanders Mark Roorda en Shan Patel deel uit. Zij adviseren de Oekraïense overheid over het vervolgen van oorlogsmisdrijven. Mark vertelt: ‘De uitdagingen voor Oekraïne zijn gigantisch. De grootste prioriteit ligt bij het winnen van de oorlog. Dat heeft financiële consequenties, want het grootste deel van het budget van het land gaat daar naartoe. Daardoor blijft er minder geld over voor het verkrijgen van gerechtigheid voor oorlogsmisdaden, maar de behoefte daaraan is wel groot. Dat komt natuurlijk door het gigantische aantal vermeende misdrijven .’

Shan geeft een voorbeeld: ‘Een van de soort zaken waarop wij adviseren heeft te maken met conflict gerelateerd seksueel geweld. Dat wordt onder andere gebruikt om mensen in gevangenschap te onderdrukken. Dit speelt onder meer in de regio rond Kherson, maar komt ook voor in andere gebieden voorheen onder Russische controle. Het is vooral gericht tegen vrouwen, maar ook mannen en soms zelfs kinderen zijn slachtoffer. Wanneer daar om gevraagd wordt, kijken we mee op zaken en adviseren we het Openbaar Ministerie. Bijvoorbeeld door op basis van internationale rechtspraak te kijken hoe elementen van het misdrijf bewezen kunnen worden.’

‘Seksueel geweld wordt onder andere gebruikt om vrouwen, mannen en soms zelfs kinderen in gevangenschap te onderdrukken’

Koelbloedig doodgeschoten

Ook op de Nederlandse ambassade in Kyiv is het tegengaan van straffeloosheid een belangrijke prioriteit. Esselien van Eerten is er plaatsvervangend ambassadeur en hoort steeds weer de verschrikkelijke verhalen die het Russische oorlogsgeweld met zich meebrengen. Ze vertelt: ‘De verhalen die sinds de Russische invasie in Oekraïne onze kant op komen zijn zo ontzettend heftig en schrijnend. Onschuldige mensen zijn koelbloedig doodgeschoten. Midden op straat en met hun handen vastgebonden. Die wreedheid mag niet onbestraft blijven. Bovendien staat Den Haag internationaal symbool voor vrede en recht, met onder anderen het Internationaal Strafhof en het register voor oorlogsschade in Oekraïne. Wij móeten ons daar sterk voor maken. Daar ligt gewoon een taak voor Nederland.’

‘Onschuldige mensen zijn koelbloedig doodgeschoten. Midden op straat, met hun handen vastgebonden'

Nobelprijs

Vanuit de Oekraïense samenleving komen veel initiatieven om oorlogsmisdaden bestraft te krijgen. Bijvoorbeeld van mensenrechtenorganisatie Centre for Civil Liberties (CCL) in Kyiv, waar Oleksandra Matviichuk aan het hoofd staat. Ze beschrijft de wreedheden die ze de afgelopen twee jaar voorbij zag komen. ‘Ons werk is het zo gedetailleerd mogelijk documenteren van oorlogsmisdaden. We doen dat werk al langer, want het is al sinds 2014 oorlog. Sinds de grootschalige invasie op 24 februari 2022 hebben we maar liefst 62.000 misdaden in onze database moeten vastleggen.’

Ze vervolgt: ‘Mensen zijn opgesloten in kratten, vingers en nagels zijn met grof geweld afgerukt en pas geleden is een compleet gezin met drie kinderen door een Russische granaat levend verbrand in hun eigen huis. Dat geeft wel aan hoe lelijk deze oorlog is.’

Matviichuk ontving in 2022 voor haar werk een Nobelprijs voor de vrede. Ze was de allereerste Oekraïense die die prijs ten deel viel. Het was een steun in de rug voor haar organisatie, zegt ze. ‘Rusland gebruikt oorlogsmisdaden als een middel om mensen angst in te boezemen en om de vechtlust van Oekraïners te breken. De misdaden in onze database zijn echt maar het topje van de ijsberg.’

Oleksandra vervolgt: ‘We zijn ook dankbaar voor de steun van een land als Nederland, dat in deze turbulente tijden steeds laat zien onze partner te zijn. Het is goed om te zien dat een land zijn beslissingen niet alleen neemt in het belang van hun eigen veiligheid, economie en geopolitieke positie, maar ook op basis van waarden als vrijheid en mensenrechten.’

‘Rusland gebruikt oorlogsmisdaden om mensen angst in te boezemen en om de vechtlust van Oekraïeners te breken’

Vervolgen is mogelijk

Alle inzet op het bestraffen van oorlogsmisdaden is waardevol, sluit Mark Roorda af. ‘Het is heel lastig om misdrijven te onderzoeken terwijl de Russische oorlog nog gaande is. Een verdachte kan aan het front zitten, een plaats delict kan niet toegankelijk zijn of bewijs kan zijn vernietigd. Maar juridisch gezien is het wel mogelijk. Als een zaak rond is, dan is hij rond en kun je vervolgen. Dat moet ook, want als er geen grens wordt getrokken richting Rusland dan zullen zij zelf doorgaan en dan denken wellicht ook andere actoren in de wereld met dit soort praktijken weg te kunnen komen.’

‘Het is lastig om oorlogsmisdaden te berechten terwijl de oorlog nog gaande is, maar juridisch gezien is het wél mogelijk’